O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

2.4. Korxonaning tashkiliy tuzilmasi va uning samaradorligi mezonlari
Umumiy tashkiliy tuzilish deganda mehnat taqsimoti jarayonida ajratib qo‘yilgan bir-biriga bog‘langan birliklar tushuniladi. Tashkiliy tuzilma korxonaning tuzilishiga, boshqaruv ob’ektlarining ko‘lami va funksional maqsadiga mos kelishi kerak. Bu menejment sohasida mehnat taqsimoti va kooperatsiyasining shaklini ifodalaydi va korxona faoliyatiga faol ta’sir ko‘rsatadi. Tashkiliy tuzilmani tanlash korxonaning maqsadlari va aniq ish sharoitlariga asoslanadi.
Tashkiliy tuzilmalarni qurishning asosiy prinsiplari:

1. 
   miqdoriy, birliklar vazifani hal qilish uchun zarur bo‘lgan eng maqbul odamlardan, shuningdek ularni to‘g‘ri boshqarish qobiliyatidan tashkil topgan deb faraz qilsak;
   
2. 
   vaqtincha, vaqt cheklangan muammoni hal qilish ehtiyojidan kelib chiqqan holda, shuningdek texnologik ehtiyoj (smenali yoki smenali ish);
   
3. 
   texnologik, ishlab chiqarish jarayoni yoki uning nisbatan mustaqil qismlari birliklarni yaratishga asos bo‘lganda;
   
4. 
   ijodiy muammolarni hal qilish uchun tegishli mutaxassisliklarga ega odamlarni birlashtirish zaruriyatiga asoslangan professional;
   
5. 
   boshqaruv tuzilmasining maqsad va strategiyaga muvofiqligi;
   
6. 
   tuzilish va boshqaruv funksiyalarining birligi;
   
7. 
   boshqarish funksiyalarini markazlashtirish, ixtisoslashtirish va integratsiyalashuv boshqaruv tizimida oqilona uyg‘unlik;
   
8. 
   menejmentning tashkiliy tuzilmasining korxonaning ishlab chiqarish tuzilmasi bilan o‘zaro bog‘liqligi;
   
9. 
   ma’lumotlarni to‘plash va qayta ishlash tizimining boshqaruvning tashkiliy tuzilmasiga muvofiqligi.
   

Funksional prinsipdan foydalanish tashkilotning asosiy yo‘nalishlari va yo‘nalishlarini aks ettiradigan funksiyalarga asoslanganligini anglatadi.
Boshqaruvning tashkiliy tuzilmasi samaradorligining mezonlari sifatida quyidagi ko‘rsatkichlar mavjud: boshqaruv darajalarining maqbul soni; o‘zgaruvchan sharoitlarga tezda javob berish qobiliyati bo‘lgan boshqaruv samaradorligi; boshqaruvning vakolatlari va samaradorligini ta’minlash uchun boshqaruv darajalari va mansabdor shaxslar tomonidan majburiyatlar, huquq va majburiyatlarni taqsimlash. Menejmentning tashkiliy tuzilmasining rentabelligi menejment xarajatlari va korxonaning iqtisodiy natijalarini baholash orqali aniqlanadi. Korxonaning muvaffaqiyati uchta asosiy omilga bog‘liq: tanlangan strategiya, tashkiliy tuzilma va ikkinchisining qoniqarli (etarli) ishlashi. SHuning uchun, korxona faoliyatini tashkil etish variantini tanlashda, aslida, berilgan vazifalar uchun dizayn muammosi va korxonaning umumiy maqsadiga erishish uchun maksimal imkoniyatlarni taqdim etadigan tanlangan tashkiliy tuzilish strategiyasi hal qilinadi.
Agar maqsadlar ko‘p bo‘lsa, tashkiliy tuzilmani yaratish vazifasini amaliy hal qilish qiyin. Agar siz, masalan, tovarlar va xizmatlarni sotishdan maksimal foyda olishni maqsadingiz sifatida tanlasangiz, unda bu maqsadga erishish juda uzoq istiqbolga aylanishi mumkin (ayniqsa yangi tashkil etilgan korxona uchun), garchi tashkiliy tuzilish sifatini birdaniga olish kerak. Buni amalga oshirish mumkin emas, chunki yakuniy natija muddatsiz qoldiriladi. Korxonaning yangi tuzilishini loyihalash yoki qayta tashkil etish bosqichida ikkinchi guruh mezonlaridan foydalanish tavsiya etiladi, ularni to‘rt guruhga bo‘lish mumkin.