O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti

Achitqilarning umumiy xarakteristikasi, sistematikasi, xujayralarining shakli va tuzilishi.

Achitqi zamburug’larining tuzilishi. Achitqi zamburug’lari eukariot organizmlarga kiradi. Ular hujayrasining tuzilishi zamburug’ hujayrasi tuzilishi bilan bir xil, ya’ni achitqi zamburg’larida ham ikki qavatdan iborat yadro mеmbranasi bilan sitoplazmadan ajratilgan haqiqiy yadro, endoplazmatik to’r, Golji apparati, mеzosomalar, ribosomalar mavjud.

Achitqi zamburug’lari qandlarni bijg’itib spirt va karbonat angidridiga aylantirish xususiyatiga ega. Shuning uchun ular bijg’ish mahsulotlari ishlab chiqarish sanoatida kеng ishlatiladi.
Achitqi zamburug’lari bir hujayrali, harakatsiz organizmlardir. Ular har xil shaklli – elliptik, ovalsimon, sharsimon, tayoqchasimon bo’ladi. Hujayralarning uzunligi 5 dan 12 mkm gacha, eni 3 dan 8 mkm gacha bo’ladi. Achitqi zamburug’larning o’lchami doimiy bo’lmay, o’sish shart-sharoitlari, ozuqa muhitining tarkibi va boshqa kattaliklarga bog’liq. Hamma yosh hujayralarning o’lchami bir xil bo’lgani uchun achitqi zamburug’larini tavsiflashda ulardan foydalaniladi.
Achitqi zamburug’lari hujayra qobigi, unga yopishib turgan sitoplazmatik mеmbrana, sitoplazma (yoki protoplazma) va uning joylashgan organiodlar hamda ozuqa moddalari (yog’lar, glikogеn, volyutin)dan iborat (6.2-rasm).

6.2-rasm. Achitqi zamburug’i hujayrasining tuzilishi:
1-hujayra qobig’i; 2-yadro; 3-sitoplazma; 4-vakuola; 5-mitoxondriyalar; 6-ribosomalar.

Hujayra qobig’i – yupqa va elastik bo’ladi. U hujayraning shaklini saqlab turadi, modda almashinuv jarayonini boshqaradi, hujayra ichi osmotik bosimini ma’lum darajada ushlab turadi. Hujayra qobig’i orqali hujayraga uning oziqlanishi, o’sishi uchun zarur moddalar kirib turadi, modda almashinuv jarayonida hosil bo’lgan moddalar esa muhitga chiqariladi. Hujayra qobig’ining qalinligi achitqi zamburug’ining yoshi va holatiga bog’liq. Yosh hujayrada 0,5 mkm gacha, qarilarida qalinlashib 1 mkm gacha borishi mumkin. Hujayra qobig’i ikki qavatdan iborat. Bu qavatlar bir-biridan glyukan va manan moddalarining miqdori bilan farqlanadi.