O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti

3- MA’RUZA. BAKTERIYALARNING KO‘PAYISHI, SPORA XOSIL QILISHI VA SISTEMATIKASI.
Reja:

1. 
   Bakteriyalarning ko‘payish tezligiga ta’sir qiluvchi omillar
   
2. 
   Spora xosil bo‘lish sabablari va unga ta’sir qiluvchi omillar
   
3. 
   Sporaning hujayrada joylashishi
   
4. 
   Bakteriyalar sistematikasi.
   

Asоsiy tushunchalar: izomorf, geteromorf, lag faza, spora, korteks, ekzina, intina, aspоrоgеnli irq, tur, shtamm, klon, toza kultura, plеomorf.


Bakteriyalarning ko‘payish tezligiga ta’sir qiluvchi omillar
Bakteriyalarning ko’payishi. Bakteriyalar oddiy bo’linish yo’li bilan ko’payadi. Ona hujayra o’rtasida halqasimon parda paydo bo’ladi. Bu parda vegetativ hujayrani o’rtasidan bo’lishi natijasida ikkita yangi hujayra vujudga keladi. Sharsimon bakteriyalarning bo’linish tipi sistematika uchun juda katta ahamiyatga ega. Ular bir sathda bo’linadigan bo’lsa, kokk, diplokokk, streptokokk yoki stafilokokklar vujudga keladi. Agar bir-biriga perpendikulyar sathda bo’linsa, tetrakokklar, uch tomonidan perpendikulyar sathda bo’linganda esa sarsina hosil bo’ladi. Silindrsimon bakteriyalar faqat ko’ndalangiga, spiralsimonlari esa uzunasiga bo’linadi.
Bakteriyalarning ko’payish tezligi sharoitga bog’liq. Oziq moddalar etarli va harorat qulay bo’lsa, hujayra har 20-40 minutda bo’linib ko’payaveradi. Agar bakteriyalar shu tezlikda ko’payaversa, 5 kecha – kunduz mobaynida dengiz va okeanlarni to’ldirib yuborishi mumkin. Lekin sharoit o’zgarib turishi va boshqa omillar bakteriyalarning bunday tezlik bilan ko’payishiga imkon bermaydi.
Bakteriyalar jinsiy yo’l bilan ham ko’payadi. Bunda ikkita hujayra bir-biriga yaqinlashib qo’shiladi. Hujayralar ichida gonidiyalar hosil bo’ladi. Gonidiyalardan yangi hujayralar o’sib chikadi.
Bakteriyalarning rivojlanish sikli. Bakteriyalarning rivojlanish sikli bir necha fazaga bo’linadi.