O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti

Baktеriyalar klassifikatsiyasi
Mikroorganizmlarni ma’lum bir sistematikaga (tasnifga) solishda ularning quyidagi xususiyatlari e’tiborga olinadi:

• 
  shakli va o‘lchami;
  
• 
  harakati (xivchinlarning bor-yo‘qligi va joylashishi);
  
• 
  kapsulasining bor-yo‘qligi;
  
• 
  endospora hosil qilishi;
  
• 
  gram usulida bo‘yalishi;
  
• 
  moddalar almashinuvining o‘ziga xosligi;
  
• 
  energiya olishi;
  
• 
  tashqi muhit bilan aloqasi.
  

Molekular biologiyaning yutuqlari evaziga mikroorganizmlarning genotip xususiyatlarini o‘rganish mumkin bo‘ldi. Bunda mikroorganizm nukleotid tarkibi, purin va pirimidin asosiarining bir-biriga nisbati o‘rganiladi va ikki guruhga kiruvchi mikroorganizmlarning farqlari aniqlanadi.
Ikki turga kiruvchi mikroorganizm nuklein kislotalarini bir-biriga gibridlab, ular orasidagi nukleotidlar tarkibining o‘xshashligi o‘rganiladi. Mikroorganizmlarning xususiyatlari o‘rganilib, K.Linney ishlab chiqqan binor nomenklaturasi bo‘yicha lotin alilbosida ilmiy nom beriladi. Masalan, pichan tayoqchasi Bacillus subtilis deb nomlanadi.
Mikroorganizmlarga 1980-yil 1-yanvardan boshlab Xalqaro bakteriya nomenklaturasi kodeksi qoidalariga muvofiq nom beriladigan bo‘ldi.
Mikroorganizmlarning yaqin belgilariga qarab tavsiflovchi tur (specics), avlod (genus), oila (familia), tartib (ordo), sinf (classis), bo‘lim (divisio), olam (regnum) kabi toksonomik kategoriyalar ishlatiladi.
Tur deb, fenotip jihatdan o‘xshash, bitta genotipga ega bo‘lgan individlar yig‘indisiga aytiladi. Ular kichik tur va variantlarga bo'linadilar.
Mikrobiologiyada mikroorganizmlar evolutsiyasi va filogeniyasi haqida yetarli ma’lumot bo‘lmaganligi sababli mikroorganizmlar sistematikasi sun’iy hisoblanadi va mikroorganizmlarni idensifikatsiya qilish uchun aniqlagich vazifasini bajaradi.
D.X.Bergi (1984-y.) ma’lumoti bo‘yicha Procariotae dunyosi 4 ta bo‘limga ajratiladi:
1-bo’lim. Gracilacutes (lot. gracilus  yupqa, cutes po'st)  bu bo'lim vakillariga hujayra devori grammanfiy tuzilishga ega bo'lgan kokklar, tayoqchasimon prokariotlar kiradi. Ular endospora hosil qilmaydi, bo'linib ko‘payadi, vakillari fototrof, nofototroflar, aeroblar, anaeroblar, obligat parazitlardir.
Bo'lim Scotobacteria, Anoxyphotobacteria, Oxyphotobacteria sinflariga ajratiladi.
1-sinfScotobacteria. Sinf 10 ta: 1spiroxetalar; 2aerob spiral va vibrionsimon, grammanfiy bakteriyalar; 3aerob grammanfiy kokklar va tayoqchalar; 4fakultativ anaerob, grammanfiy tayoqchalar; 5anaerob, grammanfiy, bukilgan va spiral tayoqchalar; 6grammanfiy, xemolitotrof bakteriyalar; 7sirpanuvchi bakteriyalar; 8Xlamidabakteriyalar; 9poyali bakteriyalar; 10rikketsiyalar va Xlamidalar kabi guruhlarga bo'linadi.
Spiroxetalarga 2 ta Spirochaetaceae va Leptospiraceae oilalari kirib, ularga oson egiluvchan, uzunligi 5600 mkm va eni 0,40,7 mkm bo'lgan bir hujayrali bakteriyalar kiradi.
Spiroxeta hujayrasida protoplazmatik silindr bo'lib, bir necha o'qsimon fibrillar bilan o'ralgan. Bu fibrillarning o'zi silindr oxiridagi biriktiruvchi diskdan boshlanadi. Protoplazmatik silindr va o‘q fibrillar tashqaridan po'st bilan o'ralgan. Hujayrasi nukleoid, mezosoma va boshqalardan tashkil topgan. Spiroxetalar ko'ndalangiga bo'linib ko'payadi, harakatchan, spora hosil qilmaydi. Spiroxetalarning ba’zilari saprofit holida hayot kechiradi. Odam va hayvonlarda yuqumli kasalliklarni keltirib chiqaradi.
Aerob spiral va vibrionsimon, grammanfiy bakteriyalar Spiritlaceae oilasini tashkil etadi. Hujayralari tayoqcha shaklida bo'lib, spiralsimon buralgan. Hujayrasining ikkita uchida to'p xivchinlar joylashgan, ular chuchuk suvlarda va tuproqda ko'proq yashaydilar.
Aerob grammanfiy kokklar va tayoqchalar. Bu guruh vakillari 7 ta oilaga mansub bo'lib, shundan 3 tasi tuproqning hosildorligini oshirishda amaliy ahamiyatga ega. Psevdomonadalar tabiatda juda keng tarqalgan, ba’zi vakillari nitratlarni erkin azotgacha qaytara oladilar.