Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

 
Fikr-mulohaza bildirish 
Oʻquvchilarning  nimani  tushunganliklarini  yoki  tushunmaganliklarini 
shuningdek  ularning  avval  boshdan  xatosi  nima  ekanligini  koʻrsatuvchi 
mulohaza bilan ta’minlash baholashning asosiy maqsadi. Foydali mulohaza ish 
namoyish etilganidan keyinoq berilishi kerak aks holda bu tushunmochiliklarga 
olib  keladi.Shuningdek  kech  bildirilgan  mulohaza  oʻquvchilarning  baholash 
davomida oʻylayotgan qarshi fikrlarini unutishiga olib keladi. Foydali mulohaza 
oʻquvchilarga nimani yaxshi va nimani oʻzgartirish kerakligini aniq tushuntiradi. 
“yaxshi  ish”  yoki  “ozgina  yaxshilash  kerak”  degan  umumiy  fikrlar 
oʻquvchilarga  bilimlarini  qanday  oʻstirishlari  kerakligiga  yordam  bermaydi. 
Yaxshi  tashkillashtirilgan  hisoblash  rubrikalarini  ishlatgan  holda  berilgan  fikr 
vazifaning  kuchli  va  kamchilik  tomonlarini  aniq  aytadi.  Ba’zan  baholar  juda 
ham kerak, lekin oʻqituvchilar bahoni fikr va mulohazalardan keyin yoki ishning 
oxirgi  varagʻiga  qoʻyish  orqali  bahoga  boʻlgan  e’tiborni  kamaytirishlari 
mumkin.  Bu  shuningdek  oʻquvchilarga  bahoni  boshqalarga  koʻrsatmasligiga 
(masalan koʻrinadigan qilin qizil ruchka bilan baho qoʻymaslik) yordam beradi 
va  hech  qachon  oʻquvchilardan  oʻzlarining  bahosini  sinf  oldida  ovoz  chiqarib 
aytishini soʻramang. Ba’zi oʻquvchilar baholarini aytgisi keladi, bu oʻzlarining 
xohishiga bogʻliq boʻlishi kerak oʻqituvchining emas. 
Koʻpincha  oʻqituvchilar  baholayotib  oʻquvchilar  qilgan  xatolardan  jahli 
chiqadilar. Oʻqituvchilarga “bor kuchim bilan oʻqitdim, bu oʻquvchi esa qoidalarga 
amal qilmaydi yoki notoʻgʻri yozadi” deb oʻylash oson. Koʻp tajribali oʻqituvchilar 
jahl yordam bermasligini biladilar va “shunaqayam pala-partish ish boʻladimi” yoki 
“sening  javoblaring  standartlarga  toʻgʻri  kelmasligidan  xafa  boʻldim”  deb 
oʻtirishmaydi. Tadqiqot yana shuni koʻrsatdiki “sen juda ham aqllisan” deyish ham 
teskari ta’sirga ega. Bu koʻp oʻqituvchilar uchun ajablanarlidir, lekin agar ularga 

---

194 
 
yaxshi  ish  qilibsan  vasen  zoʻrsan  desa,  keyin  keyingi  imtixonda  yomon  bajarsa 
keyin “sen aqllimassan” deyishga toʻgʻri keladi. 
Juda  foydali  fikr  vazifaning  ijobiy  tarafiga  bildiriladi  (shaxsga  emas), 
shuningdek  strategiya  va  harakatga  qaratiladi.  Fikrning  mavzusi  oʻqituvchi 
tomonidan  belgilangan  mezonlar  doirasida  boʻlishi  va  qanday  qilib  oʻsishga 
erishishga qaratiladi. 
Oʻqituvchi va  oʻquvchi turli  irqlardan  boʻlsa  fikr  bildirish  motivatsiyani 
va  oʻziga  ishonchni  oshirishi  mumkin,  lekin  oq  tanli  oʻqituvchi  tomonidan 
bildirilgan  tanqid  qiyinroq  boʻladi  chunki  qora  tanli  oʻquvchilarda  salbiy 
tanqidga agressiyasi kuchliroq boʻladi.  
Kohel  Still  Ross  tomonidan  olib  borilgan  tadqiqot  shuni  koʻrsatadiki 
oʻqituvchi  tomonidan  beriladigan  aqlli  fikr  uchta  hislatga  ega  boʻlishi  lozim: 
ijobiy  fikrlar,  tanqid  va  oʻquvchi  yuqori  choʻqqiga  chiqa  olishiga  undovchi 
ragʻbat.  Biz  bu  tadqiqotni  “tadqiqot  haqida  bir  qarorga  kelish”  boʻlimida 
koʻproq ma’lumot beramiz.