128
Xitoyning demografik holatini hisobga olgan holda, yaqin kelajakda ular ko‗chib
o‗tish uchun nazariy jihatdan yangi yerlarga muhtoj bo‗lishi mumkin. Rossiya
Federatsiyasi bilan yaqin hamkorlik va ularning hududiy yaqinligi sharoitida ushbu
istiqbollar xavfsizlik uchun potentsial tahdidga o‗xshaydi.
Shuningdek, ushbu
mamlakatning jiddiy moliyaviy va sanoat o‗sishini hisobga olgan holda, har yili
XXRning jahon iqtisodiyotiga bosimi kuchaymoqda. Kelajakda Xitoy G‗arb bilan
shunday savdo hajmlariga erishishi mumkinki, u kelajakda shartlarni keskin
belgilashi mumkin. Mintaqadagi Xitoyning ta'sir darajasini aniqlash, Xitoy-AQSh-
Rossiya uchburchagidagi davlatlararo munosabatlarning xususiyatlarini aniqlash
kerak.
Sovuq Urush davrida Rossiyaning g‗arbga tomon kengayib borishi o‗zining
yuqori nuqtasiga chiqdi va bu kengayish Sovet Ittifoqining parchalanishiga sabab
bo‗ldi. Rossiya birinchi bosqich davlatlari – Boltiqbo‗yi, Belarus, Ukrainani
egallab oldi va ikkinchi bosqich
davlatlari tomon surilib borib, Germaniyaning
sharqiy qismida o‗z nazoratini o‗rnatdi.
Rossiyaning bu kengayishi G‗arbiy Yevropa uchun xavf tug‗dirardi.
Yevropaliklar va AQShning ikki ustunligi bor edi: ular Rossiyani to‗la qurshab
olishgan va uning dengizga chiqish imkoniyatini istalgan paytda cheklab qo‗ya
olar edilar. Eng muhimi, yevropaliklar va amerikaliklar dengiz savdo blokini
tashkil qilib, Sovetlar lageriga nisbatan anchayin salmoqli boylik to‗plashga
erishdilar. G‗arb iqtisodiyotiga ozroq salbiy ta‘sir ko‗rsatgan qurollanish poygasi
Rossiya uchun o‗nglab bo‗lmas narxga tushdi. 1980-yillardagi neft narxining
pasayishi esa Sovet Ittifoqining qulashini boshlab berdi.
Rossiya g‗arbiy chegaralarining qisqarishi misli ko‗rilmagan darajada bo‗lib,
bu chegara uzoq vaqt davomida Moskvaga shu qadar yaqin bo‗lmagan. 18-asrdan
beri Rossiya Yevropa yarimorolining
birinchi bosqichini egallab, ikkinchi
bosqichini nazorat qilib kelgan bo‗lsa, 1991-yilda har ikkala bosqichdan ham
ayrildi.
G‗arb Boltiqbo‗yini NATOga qo‗shib olishi natijasida NATO hududi Sankt-
Peterburgdan atigi 160 km narida bo‗lib qoldi, xolos. Bunga ruslar biror javob
chorasi ko‗ra olmadi. Buning o‗rniga Rossiya Chechenistondagi isyonchilarga
qarshi kurashish, Gruziyaga intervensiya uyushtirish va Armanistonga qo‗shin
kiritish orqali o‗z ichki va sobiq hududlaridagi barqarorlikni mustahkamlashga
harakat qildi. 1991-yildan Rossiya uchun eng muhim bo‗lgan davlat – Ukrainadir.
Sababi Boltiqbo‗yi allaqachon
Yevropaga singib ketgan, Belarusda esa boshidan
rusparast kuchlar hukumat tepasiga kelgan edi. Geosiyosiy jihatdan ham Ukraina
muhim bo‗lib, uning sharqiy chegaralari Rossiyaning markaziy qishloq xo‗jaligi
hududlari va asosiy aholi hamda transport markazlaridan o‗tardi.
129
2000-yillarning o‗rtalaridan boshlab ko‗plab tahlilchilar jahon siyosatining
ko‗plab nufuzli aktorlari uchun xalqaro jarayonlarni boshqarishning bir qutbli
tizimini qabul qilmasligini tobora ko‗proq ta‘kidlaydilar. Shunday qilib, xalqaro
miqyosdagi eng nufuzli rus nazariyotchilaridan biri M.A.Xrustalevning yozishicha,
"Amerika dunyo gegemoniyasi"
- bu mutlaq avtoritar hodisa, garchi u
umuminsoniy qadriyatlarga (shu jumladan, demokratiyaga ham) zid bo‗lgan
niqoblar bilan yashiringan.
Amerika dunyo gegemonligini (yangi dunyo tartibi) barpo etish yo‗lida
xalqaro munosabatlarning boshqa sub‘ektlari tomonidan passiv va faol qarshilik
ko‗rsatiladi. Bu AQSh hukmron doiralarini tobora ko‗proq xalqaro huquq
me'yorlarini e'tiborsiz qoldirib va BMTni chetlab o‗tib, qurolli zo‗ravonlikka
murojaat qilishga undaydi. Ushbu faol va passiv qarshilik tasodifiy emas. Qo‗shma
Shtatlar boshchiligidagi dunyoning qat‘iy ierarxiyasi AQShning rasmiy
ittifoqchilari orasida bo‗lgan kichik davlatlar xalqaro munosabatlar tizimida
Hindiston, Xitoy yoki Rossiya kabi qudratli davlatlarga qaraganda ancha katta rol
o‗ynaganda chalkash vaziyatga olib keladi.
Bir qutbli dunyoning o‗rnini qutbli emas, balki ko‗p qutbli dunyo egallaydi
degan taxmin qilgan tahlilchilar ham uning mojarolar
potentsialin oshishi haqida
bashorat qilmoqdalar. Rus tadqiqotchisi V.M. Kulaginning fikriga ko‗ra, ―ko‗p
qutblilik‖ haqidagi bahslar yirik davlatlar o‗rtasidagi ziddiyatning kuchayishi va
o‗rta va kichik davlatlarning hukmronlik ―qutblariga‖ bo‗ysunuvining kuchayishini
keltirib chiqaradi. Hatto umumiy tahdidlarga ham qarshi tura olmaydigan yangi
qarama-qarshi bloklarning konturlari taxmin qilinmoqda‖.
Postbipolyar xalqaro munosabatlarni to„liq tavsiflash uchun biz uning
rivojlanish bosqichlarini ajratib olishga harakat qilamiz
:
1.
Do'stlaringiz bilan baham: 
