Ruwxıylıqtanıw” pániniń obekti, predmeti «Ruwxiyliqtanıw»

“Ruwxıylıqtanıw” pániniń obekti, predmeti

«Ruwxiyliqtanıw» pániniń ob`ekti insan hám jámiyettiń ruwxiy turmisi, predmeti oniń mánis-mazmuni, quramli bólekleri, jámiyet turmisiniń hár qiyli salalarindaǵi kórinisi, áhmiyeti, qáliplesiwiniń alǵi shártleri hám rawajlaniw nizamliqlari bolip tabiladi. Ruwxiyliqtiń maqseti kámil insandi - iyman-isenimi pútin, erki kúshli, azat shaxs hám erkin puxara ruwxiyliǵin qáliplestiriw hám jámiyettiń ruwxiy potentsialin rawajlandiriw bolip tabiladi.

Ómirde hár bir adam baxit hám qáterjamliqqa erisiwdi qáleydi. Insan jaratilistiń joqari janzati. Ol materialliq hám ruwxiy kúshke iye. Barliq maqluqlarǵa da tán bolǵan materialliq ózgesheliklerden pariqli túrde insan ózin udayi kamalatqa qaray umtildiratuǵin ruwxiy zárúrliklerge de iye. Adam óz ómirinde baxitqa erisiwi ushin ondaǵi usi eki tárep te teń keliwi kerek. Kóp jaǵdayda insanniń baxitsizliǵi, qapaliqlar, sotsialliq páleketler adamlardiń ruwxiy krizisi sebepli júzege kelmekte. Ótmishtegi oyshillar siyaqli búgingi kúndegi izertlewshiler de joqari ruwxiy qádriyatlarsiz insan ádalat jolinan shetlep ketetuǵinliǵi tuwrali juwmaqqa kelmekte. Tariyx sabaqlari ruwxiy talaplarǵa ámel qilmaǵan jámiyet adamlar jámááti sipatinda kriziske ushiraytuǵinliǵin kórsetpekte.

Adamlar tárepinen turmistiń hár qiyli tarawlarinda jaratilǵan nizamlar hám sistemalardiń insan diline kirip bariwi, hár qiyli jámiyetler hám milletler ortasinda konstruktiv qarim-qatnasiqlar ornatiwda ruwxiy ólshemlerge qaraǵanda bir qansha ázzi boladi. Ruwxiyliq ólshemleri adamlar tárepinen basqa tarawlarda jaratilǵan nizamlar siyaqli waqit aldinda ázzi emes. Olar ómir hám turmistiń barliq tarawlarin qamtip aladi hám insanlarǵa kámalat hám moralliq joqariliqqa erisiwdiń eń aniq sistemasin kórsetip beredi hám joqari muratlarǵa jetekleydi.

Soniń ushin da jámiyet aǵzalarin joqari ruwxiyliq penen qurallandirmay turip, qáwipsiz hám kámil jámiyet quriw múmkin emes. Tán alinǵaninday, progress táǵdirin ruwxiy jaqtan jetik adamlar sheshedi. Joqari texnikaliq bilim, quramali texnologiyani iyelew qábileti ruwxiy bárkamalliq tiykarindaǵi óz betinshe pikirlew arqali alip bariliwi kerek. Mine usinnan kelip shiǵip, «Aqiliy zakawat hám ruwxiy-psixologiyaliq potentsial máripatli insanniń eki qanatidur»^á degen edi Prezident I.Karimov.

Ruwxiyliq hár qashan aǵartiwshiliq penen uyǵinliqta rawajlanip baradi. Aǵartiwshiliq - biliw, bilim, taniw hám maǵliwmat degen mánisti ańlatadi. Ata-babalarimiz ázel-ázelden ilim-bilimdi biybaha bayliq dep esaplap, ilim-bilim, tálim hám tárbiyani insan kamalati hám millettiń gúlleniwiniń eń tiykarǵi shárti hám kepili dep bilgen. Sonliqtan XX ásir baslarinda jádidlerimiz jámiyetti jańalaw, milletti rawajlandiriw isin tikkeley túrde aǵartiwshiliq penen baylanistirǵan edi.

Jámiyet, mámleket, millet tariyxindaǵi burilis, rawajlaniw aǵartiwshiliqta baslanadi. Zamanniń, millettiń eń jetik, sanali, pidayi, elim, jurtim dep jasawshi, uzaqti kóre alatuǵin ruwxiyatli adamlari aǵartiwshiliq penen shuǵillanǵan. Sebebi aǵartiwshiliq - ruwxiy ǵárezlilikten, qulliqtan azat etedi, insanǵa teńsiz qúdiret beredi. Mámleket, millet azatliǵi - oniń aǵartiwshiliǵinda, oyawliǵinda. Sonliqtanda elimizde úzliksiz tálim sistemasin jetilistirip bariwǵa turaqli diqqat-itibar qaratilip kelinbekte.

«Ruwxiyliqtanıw» pániniń kategoriyalarin (túsiniklerin) aniqlaw, bir sistemaǵa keltiriw oniń pán sipatinda óz ornina iye boliwdaǵi tiykarǵi waziypalardin biri bolip, ol quramali kóriniske iye. Sebebi oniń geypara túsinikleri filosofiya, etika, estetika, dintaniw hám basqa pánler menen uyǵinlasip ketken. Bul tábiyiy halat, sebebi ruwxiyliqti olardiń uyǵinliǵinsiz kóz aldińa keltirip te bolmaydi.

Ruwxiyliqtiń kategoriyalarin shártli túrde insan, millet hám jámiyet turmisi menen baylanisli dep úsh toparǵa bóliwge boladi. Shaxs turmisi menen baylanisli bolǵan túsiniklerge tómendegilerdi kirgiziw múmkin: shaxstiń ózin-ózi ańlawi, bilimdanliq, qálbiniń tazaliǵi, saqiyliq, haq kewillilik, qayirliliq, iymanliliq, hadalliq, isenim, diyanatliliq, páklik, miyrim-shápáátlilik, hújdanliliq, rasgóylik, ádalatpárwarliq, ata-anaǵa húrmet, shańaraqqa sadiqliq, wapadarliq, tuwriliq hám basqalar.

Shaxstiń millet wákili sipatindaǵi statusinan kelip shiǵip tómendegi túsiniklerdi kirgiziw múmkin: milliy ózlikti ańlaw, milliy maqtanish, milletpárwarliq, watanpárwarliq, millet táǵdirine baylanisli juwapkershilikti, milliy máplerdiń ústinligin seziniwdi, milliy til, milliy tariyx, ádebiyat, iskusstvo, úrp-ádetler, qádriyatlar, mámleket sistemasina húrmet hám itaatkarliq, salqin qanliliq, óz kásibiniń sheber mamani boliw, mámlekettiń ishki hám sirtqi iskerliginen xabardar boliw hám oni qollap-quwatlaw, mámlekettiń sotsialliq, siyasiy, ekonomikaliq, ruwxiy turmisinda belsendilik hám t.b.

Shaxstiń jámiyet wákili sipatindaǵi statusinan kelip shiǵip: mámlekettiń jáhándegi abiroyin arttiriwdaǵi juwapkershilik, dúńya tsivilizatsiyasi tabislarin iyelew, dúńya xaliqlari aldinda turǵan uliwma adamzatliq mashqalalarǵa biypárwa bolmaw, milliy hám uliwma insaniy mápler uyǵinliǵin ańlaw, insanniń tábiyattiń bir bólegi ekenligin, oni asirawda juwapkershilik h.t.b.

Joqarida keltirilgen ruwxiyliqtiń barliq túsinikleri shaxstiń ishki psixologiyasi menen baylanisli bolip, olar shaxstiń ruwxiy dárejesi, millet hám jámiyet wákili sipatindaǵi statuslarin qamtip aladi.

Real turmista ruwxiyliq - hár bir insanniń millet, jámiyet, mámleket turmisi, insanlar ortasinda bolatuǵin hám sotsialliq qarim-qatnasiqlarda kórinislerin tabadi.

“Ruwxıylıqtanıw” pániniń maqseti hám wazıypaları

Ruwxıylıq túsinigi arab tilinen kirip kelgen bolıp, «amri-belgili», «mushoira», «chiroyli sóz» sıyaqlı mánislerdi ańlatadı.

Ruwxıylıq insan iskerliginiń barlıq qırların, onıń ayqın kózge taslanıwshı sırtqı hám jasırın, ishki psixik-sırlı táreplerin óz ishine aladı. Insan - tábiyaattıń, barlıq janzattıń gúldiń tajıı delingende onıń bul hislati yaǵnıy, joqarı ruwxıylıq iyesi bóle alıw múmkinshiligi názerde tutıladı. Bul múmkinshilikti basqa janzatlarda kóre almaymız. Materiallıq zatlar adamǵa fizikalıq azıq hám quwat bersa, ruwxıylıq oǵan psixik azıq hám qudıret baǵıshlaydı. Ruwxıylıq insannıń psixik hám intellektual álemi kompleksi sıyaqlı quramalı social hádiyse bolıp tabıladı. Ruwxıylıq insan kewilindegi ilohiy bir nur esaplanadiki, bul ilohiy nur hesh bir jonzotda joq.

Prezidentmiz I. A. Karimovning ruwxıylıq haqqındaǵı tariypi: «Ruwxıylıq eń dáslep adamdı ruhan poklanishga, shın qálbinen ulǵayıwǵa shaqıratuǵın, insan ishki dúnyasın, erk-ıqrarın quwatlı, iyman -ıqtıqatın pútkil etetuǵın, hújdanın oyatatuǵın kúsh... ».

Filosof Abdulhafiz Jalolovning ruwxıylıqǵa bergen tariypi: «Ruwxıylıq - insan iskerliginiń psixik mazmunı bolıp, kisiler onıń jardeminde ózlerin tusinip jetediler, jámiyeti, tábiyaattı, olardıń bar ekenligi hám de rawajlanıwı qásiyetlerin úyrenediler, nızamların jańalıq ashadılar hám olarǵa súyene otirip, óz turmıs sharayatları, ámeliy xızmetleri máselelerin hal etedilar».

«vatan sezimi» kitapınıń avtorları : «Ruwxıylıq jámiettiiń, millettiń yamasa ayırım bir kisiniń ishki turmısı, psixik keshinmalari hám intellektual qábileti, aqılın sáwlelengenlestiriwshi túsinik» dep tariyplaganlar. Bir qatar ilimpazlarimizning pikrine qaraǵanda : «Ruwxıylıq - insan daǵı ahloq, ádep, bilim, ılım, iyman, ıqlas hám insaniyat kámalı ushın unamlı tásir etiwshi sistema yamasa ruwxıylıq - insannıń intellektual, ahloqiy, ilimiy, ámeliy, ideologiyalıq qarawlar jıyındısı esaplanıp, diniy hám dúnyalıq qarawlarınıń sawleleniw dárejesidir».

Ruwxıylıq - insannıń ruwxıylıqın, onıń óz-ózin ańǵarıwı, diydi, parasatı, ádalat menen jerkenishlilikti, jaqsılıq menen jamanlıqtı, gózzallıq menen shıraysızlıqtı, saldamlılıq menen bilimsizlikti ajrata biliw kobiliyatini, akl-ziyreklikin, joqarı maksad hám ideyalardı qo'ya biliwi, olardı ámelge asırıw ushın háreket etiwi hám umtılıwı potencialı. Ruwxıylıq milletti rawajlanıwǵa jetekleytuǵın, mámlekettiń qudıretin asırıwshı zárúrli faktor esaplanadi. Jámiettiiń ekonomikalıq, sociallıq-siyasiy tarawlarınan ámeldegi bolǵan máselelerin ruwxıylıqtı rawajlandırıw arqalıǵana sheshiw múmkin. Sebebi qaysı mámlekette ruwxıylıq joqarı dárejede bolsa sol orında bilimsizlik, kúnshillik, itibarsızlıq, menmenlik, jalqawlıq, menmenlik, jatıpisherlik, ǵıybat, kóre almawshılıq, jawızlıq, dóhmet, máskúnemlik, ǵarbozlik, paraxorlıq qılıw sıyaqlı unamsız illetlerge orın qalmaydı.