O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

 
Markaziy nerv sistemasi 
Oddiy nevronlardan tortib murakkab nevronlargacha hammasi orqa miya va bosh miyada 
vujudga keladi. Miya-insonga o’ylash, his qilish va harakatlanish imkonini beradi. 10 mln 
nevronlar boshqa minglab nevronlar bilan aloqaga kirishib diogramma hosil qiladi. Bitta guruhga 
to’plangan miya nevronlari nevrotizim deb ataladi. Odamlar bir biri bilan aloqa qilgani kabi 
nevronlar ham o’zlariga yaqin nevronlar bilan aloqaga kiriwadi. 2.9 tasvirda keltirilgandek 
skripka chalishni o’rganish, chet tillarini o’qish yoki matematik masalalarni yechish fikr-
mulohazalari kuchli bog’liqlikda sodir bo’ladi. 
 Orqa miya periferik nerv sistemasi va miya o’rtasida ikki tomonlama malumot yetkazuvchi 
vositadir. Yuqoriga ko’tariluvchi nerv tolalari ma’lumot yuboradi, pasayuvchilari esa ularni 
qaytarib jo’natadi. Nervlarimiz bizning reflekslarimizni boshqaradi, avtomatik javobgarligimizni 
kuchaytiradi, orqa miya faoliyatini rivojlantiradi. 2.9 tasvirda miyadagi nevronlar to’r hosil qilish 
uchun bir biri bilan bog’langan. 
Shunga o’xshash reflex og’riqlarda ham mavjud. Masalan: qo’lingizni olovga behosdan 
tekkizib olganingizda og’riq orqa miyagacha yetib boradi. Bu reaksiya qo’l mushaklarida 
joylashgan motonevron orqali sodir bo’ladi. Bu oddiy og’riqqa bo’lgan reaksiya orqa miyaga yetib 
boradi va biz darhol qo’limizni olovdan olamiz. Bunda miyaga og’riq haqidagi malumot yetib 
brogan bo’ladi va u bizga buyruq beradi. Shuning uchun ham bunday vaziyatlarda sizni kimdir 
boshqarganday tuyiladi. Ma’lumot bosh miyadan orqa miyaga tomon tarqaladi. Miyaning 
buyrug’iga muvofiq tana jarohatdan saqlanish uchun harakatlanadi. Qachonki miya markazi 
tormozlansa inson qad ko’tarolmaydi va bu falajlikka olib keladi. 
Endokrin tizimi qanday qilib nerv sistemasiga tasir ko’rsatadi?
Shu paytgacha biz tananing elektrokimyoviy ma’lumot tizimining tezligiga diqqatimizni 
qaratdik. Nerv sistemamizga bog’langa ikkinchi aloqa tizimi bu –endokrin tizimidir.endokrin 
bezlari garmonlar ishlab chiqaradi, bu garmonlar miyani ham o’z ichiga olgan holda butun tanaga 
tarqaladi. Garmonlar miyada harakatlanganda bizning har sohaga bo’lgan qiziqishimiz ortadi.

---

147 
Ba’zi garmonlar kimyoviy jihatdan nevrotashuvchilarga o’xshaydi, shuning uchun ham 
endokrin sistemasi va nerv tizimi bir biriga juda yaqin. Ikkalasi ham malekulalar ishlab chiqaradi. 
Lekin ularning farqli tomonlari ham bor. Nerv sistemasi ma’lumotlarni ko’zdan miyaga, qo’ldan 
nerv sistemasiga juda tez sekundlarda yuboradi, endokrin tizimining ma’lumot uzatishi esa bir 
muncha sekinroq. Agar nerv sistemasini uyali aloqa vositasidan xabar yuborishga o’xshatsak, 
endokrin tizimini esa pochta orqali xat jo’natishga o’xwatish mumkin.
Lekin bazan sekin va barqarorlik g’olib chiqadi. Endokrin habarlari uzoq davom etadigan 
natija beradi, bu bizga bizni xafa qilgan narsalardan ogoh bo’lgach, tuyg’ularimizning sustlashib 
qolishini tushunishga yordam beradi. Eng ta’sirli endokrin bezlari bu giposis bezlari bo’lib u 
no’hat ko’rinishiga egadir. U miya hududi- gipatalamusda- boshqariladi. Giposis aniq 
garmonlarni farqlaydi, bulardan biri jismoniy yetilishni tezlashtirsa yana biri aksitosin garmoni 
bo’lib , u tug’ruq, sut kelish jarayonlarida va organism bilan bevosita aloqaga kirishadi. Giposis 
belari boshqa endokrin bezlariga, miya va xulq-atvorga ta’sir ko’rsatadi.