O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

miya→ gipotalamus→boshqa bezlar→garmonlar→tana 
Miya
19-asrning oxirlarida mutaxassis psihologlar Korney universitetining psixologiya 
kafedrasida Edvard Bred Fords titchiner miyasini tajribalardan o’tkazdilar. Titchinerning miyasida 
elektrokimyoviy shovqinlardan bo’lak hech narsa bo’lishi mumkin emasdi. Bu tajribani 
qiziquvchanlik deyish mumkin. Tassavur qiling, Titchiner o’limidan bir necha soniya oldin kimdir 
uning miyasini olib boyitilgan qonga slogan holda miyani tirik saqlab qoldi. Keyin esa miyasi 
jarohatlangan kishiga haliyam yashab turgan miya o’tkazildi. 
 
Miya
– ko’rish, eshitish, hid bilish, o’ylash, gapirish, orzu qilish, tush ko’rish kabilarga 
qodir. Bundan tashqari miya o’zini nazorat ham qila oladi. Garmonlarninig ta’siri haqidagi 
tajribamida keltirilganidek tanasiz miyadan fikr tug’ilmaydi. Nevropotologlarning fikricha, fikr- bu 
miya mahsulidir, miyada xulq- atvor, bilsh qobiliyati bir butunlikda jamlanadi.
Boshni tekshirish.
Bir asr oldin olimlar tirik inson miyasini tekshiradigan yuqori sifatli texnologiyalarga ega 
bo’lmagan. Dastlabki klinik kuzatishlar shifokor va keng fikrlovchi insonlar tomonidan o’tkazilgan. 
Miyaning bir tomoni shikastlanishi ko’pincha karaxtlik va bir tomonning falaj bo’lishiga olib 
kelgan. Miyaning orqa tomoni shikastlnishi esa ko’rish a’zolariga, chap tomoni nutq apparatiga 
ta’sir etgan. Asta sekin dastlabki tadqiqotchilar miya xaritasini tuzishgan. Hozir yangi avlod 
kartograflari eng qiziqarli organ bo’lgan miyani tekshirishmoqda. Nevropotologlar ham miyaning 
turli qismlarini tekshira oladilar. Olimlar hatto yakka nevronlar ma’lumotiga ham nazar 
tashlashdi. Tadqiqotchilar yana yashirincha milliardlab nevronlarni tekshirishlari va miya 
harakatni rangli tasvirlarda ko’rishlari mumkin.
Hozirda sizning aqliy qobiliyatingiz elektrik, metabolic va magnit signallarni tarqatadi, bu 
esa nerv sistemasini o’rganuvchi olimlarga sizning miyangizni ish vaqtida tekshirish imkonini 
beradi. Elektrik harakatda sizning miyangizdagi nevronlar yuza qismi bo’ylab tekis harakatlanadi. 
Elektroentsefalografiya (EEG) shunday to’lqinlarni o’quvchi asbob. Inson miyasidagi harakatlarni 
EEG orqali o’rganish, mashina motorini uning shovqinini eshitib o’rganishga o’xshaydi. Miyaga 
hech qanday yo’l yoqligiga qaramasdan, tadqiqotchilar stimul qaytarilish va miyadagi 
harakatlarning stimulga bog’liq bo’lmagan jihatlarini o’rganishgan.
1746-yilda Lord Chesterfield o’g’liga yozgan maktubida “ sen odamlarni o’zidan ko’ra 
ularning ichiga nazar tashlashing kerak” deb yozadi. EEG ga o’xshamagani holda, nevronlarni aks 
ettiruvchi yangi texnologiyalar miyaning ichki tomonini ko’rishga imkon beradi. PET (positron 
tarqatish tomografiyasi) kabi uskunalar har bir miya qismining glukoza kabi kimyoviy moddalar 
orqali miya harakatini tasvirlab beradi.
Glyukozalar aktiv nevronlar hisoblanadi, hamda inson radioaktiv glyukozalarni qabul 
qilgandan keyin berilgan vazifani bajarayotganda PET tekshiruvi gamma nurlarini kuzatib turadi. 
Yomg’ir yog’ishini kuzatuvchi ob-havo radariga o’xshab, PET tekshiruvi inson matematik hisob-
kitob qilganda, yuz tasvirlariga qaraganda hamda orzu qilganda miyaning qaysi qismi faolroq 
bo’lishini ko’rsatadi.

---

148 
MRI miya tekshiruvida esa inson miyasi kuchli magnitli maydonga qo’yiladi, bu esa miya 
molekulalaridagi atomlarni bir safga joylashtiradi. Qachonki, miya o’zining normal holatiga