O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

3.3. Mehnat vosita qurollarining asosiy belgilariga ko‘ra kasb bo‘limlari 
Uchinchi
daraja
da avvalgi darajadagi har bir kasb to‘rtta bo‘limga bo‘linadi va bunda 
mehnat qurollari asosiy belgilar sifatida tanlab olinadi
 (ammo har doim ham emas): 
1. Qo‘l mehnatiga asoslangan kasblar (Q) 
Misollar:
1) 
Gnostik
kasb sinfiga ko‘ra – ximyaviy-bakteriologik tahlil laboranti; stonok va slesar 
ishlari bo‘yicha nazoratchi, feldsher-laborant;
2) 
O‘zgaruvchan
kasb sinfidagilar – veterinar feldsher, slesar, kartograf, rassom;

---

54 
3) 
Izlanuvchi
kasbi sinfida qul ostidagi buyumlar faqatgina yordamchi mehnat quroli sifatida 
bo‘lishi mumkin, masalan konstruktor qo‘lida qalam va qog‘oz kabi. 
2. Mashina va qo‘l mehnati kasblari (M) 
Qo‘l mehnati bilan boshqariladigan mashinalar mehnat predmetini qayta ishlash, 
o‘zgartirish, aralashtirish uchun yaratiladi, shuning uchun bu bo‘lim klassifikatoriga xos bo‘lgan 
kasb egalariga ekskavator mashinistlar, tokarlar, avtomobil haydovchilari kiradi. 
3. Avtomatlashtirilgan va avtomatik tizimni qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan kasblar (A) 
Inkubator sexdagi operatorlar, dasturlashtirilgan stanokni boshqaruvchi operatorlar, magnit 
zapis operatori. 
4. Mehnat vositalarining ko‘pfunksiyaliligiga bog‘liq kasblar (F) 
Bu yerda mehnat vositalarining psixologik ko‘rinishi nazarda tutilgan – turli xil fikrdagi 
etalonlar (masalan, akrobatda – harakatlarning ketma-ketligini xayol qilish, direjyorda – ko‘rsatmali 
etalonlar va boshqalar). 
To‘rtinchi
 daraja
da mehnat 
sharoitiga
ko‘ra har bir guruhning o‘ziga xos quyidagi belgilari 
ko‘rinadi: