O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

 
O’qituvchi, 
10 minut 
 
ASОSIY SAVOLLAR 
1.
Gidromorf tuproqlar, ularni hosil bo’lish sharoitlari va klassifikatsiyasi. 
2.
Cho’l va bo’z tuproqlar zonasining gidromorf tuproqlari ulardan qishlok хo’jaligida 
foydalanish. 
T ayanch tushunchalar
. 
.Gidramorf tuproq, sizot suvi, allyuvial rejim, saz rejim, o’tloq tuproqlar, botqoq tuproqlar, 
sho’rhok tuproqlar. 
1- asosiy savol 
Gidromorf tuproqlar, ularni hosil bo’lish sharoitlari va klassifikatsiyasi
1--asosiy savolning bayoni: 
Gidromorf tuproqlar gidro - asosan suv ta’sirida ya’ni sizot suvlari yaqin (0,5-3,0 m.) bo’lgan 
sharoitda, doimiy kapillyar namlik ta’sirida hosil bo’ladigan o’tlok, botqoq, botqoq-o’tloq 
tuproqlar va sho’rхoklar kiradi. Gidromorf tuproqlar Cho’l va bo’z tuproqlar zonalarida tarqalgan 
bo’lib, daryolarning kuyi tyerrassalari, rel’efi depreesiyalari (cho’qmalari)da - kul atrofi, daryo va 

---

122 
kullarning (qurib qolgan pastliklari va
TOF
oldi qiya tekisliklari ham tog’ oldi yoyilmalarida katta 
maydondarni egallaydi. 
Gidromorf tuproqlar maydoni O’rta Osiyoning sug’oriladigan maydonlarini yarmini, 
O’zbekistonda esa 40% ini gidromorf tuproqlar tashkil etadi. 
Gidromorf tuproqlar namlanish sharoitiga qarab allyuvial rejimdagi va saz rejimli 
tuproqlarga ajratiladi. Allyuvial rejimdagi tuproqlar daryo vodiylarnda sizot" suvlari barkaror 
bulmagan sharoitda yuzaga keladi. Saz rejimli tuproqlar tog’oldi qiya gekisliklarda va 
yoyilmalarda toshardan sizib okayotgan bosimli sizot suvlarning barkaror bo’lgan sharoitda hosil 
bo’ladi. 
Yer osti suvlari yaхshi okib ketadigan sharoitda, sizot suvlari odatda kam minyerallashgan 
bo’lib - bu bo’z tuproqlarning yuqori zonalari uchun haraktyerli bo’lib, odatda bunday sharoitda 
gidromorf tuproqlar sho’rlanmagan bo’ladi. Yer oeti suvlari kam okib ketadigan joylarda eoz 
suvdarining minyerallashuvi bo’lganligi sababli, Cho’l zonasidagi va qisman bo’z tuproqlarning 
kuyi zonalaridagi gidromorf tuproqlar turli darajada sho’rlangandir. Gidromorf tuproqlarning 
rivojlanishiga sizot suvlaridan tashkari har bir zonaning tabiiy sharoitlari-Iqlimi, tuproq paydo 
qiluvchi ona jinslar tarkibi, O’simliklar koplami va boshqalar ta’sir etadi. SHuning uchun ham 
zonal joylashuviga kura, Cho’l zonasining va bo’z tuproqlar zonasining gidromorf tuproqlariga 
ajaratiladi. 
Cho’l va bo’z tuproqlar zonasi asosan gidromorf tuproqlarning tiplarn - o’tloq, botqoq va 
sho’rхok tuproqlari bo’lib, ular botqoq-o’tloq, o’tloq (tipik), sho’rхok va botqoq-sho’rхok 
tipchalarga ajratiladi. 
SHo’rlanish darajasiga qarab: sho’rlayamagan, kuchsiz, o’rtacha va kuchli sho’rlangan tuproqlarga 
ajratiladi. O’tloqi tuproqlar gumus mikdoriga kura och tusli (2% gacha gumus bo’ladi) va to’q tusli 
(2% dan ko’p) turlarga bulinadi. Gidromorf tuproqlar sug’orish davriga qarab yangidan va 
qadimdan sug’oriladigan (voхa) tuproqlarga ajratiladi.