O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta mahsus ta'lim vazirligi cm. Mustafayev, O'. A. Ahmedov, M. S. Mustafayeva, M. T. Yulchiyeva

Машғулот 24
Ўсимлик ўсимтасини кузатиш
Умумий маълумот
Уруғли ўсимликларнинг асосий вегетатив органлари–илдиз, поя ва барг илк ўсиш жараёни–зародиш (муртак) давридаёқ шакллана бошлайди. Қулай экологик муҳит ва намлик етарли бўлганда уруғ сув шимийди ва униб чиқади, ҳамда ўсимта (Plantuha) шаклланади. Аввал илдиз ўса бошлайди. Ёш, ўсаётган илдиз туфайли ўсимта тупроқда маҳкам жойлашиб олади, ва сувда эриган минерал ва органик моддаларни ўзлаштиради. Ўсимта илдизидан асосий ўқ илдиз ва аста–секин унинг қисмлари ҳосил бўлади. Кўпчилик гулли ўсимлиуларнинг ўсимта пояси аввал ҳалқасимон букилган шаклда бўлиб, тупроқ тагидан шу букилган қисмининг бир бўлаги чиқади. Шу сабабли куртак зарарланмай ўсиб чиқади. Кўпчилик ўсимликларда уруғ палла тупроқдан ташқарига, ер устига чиқади ва яшил рангга кириб, маълум вақт давомида барг вазифасини бажаради. Поя ва илдиз ўртасидаги чегара илдиз бўйни деб юритилади. Поянинг уруғ палла ва илдиз бўйни ўртасидаги қисми гипокотиль (подсемянное колено, лотинча hypo–паста, kotylе–ботиқ) деб юритилади. Аммо барча икки паллали ўсимликларда ҳам гипокотиль аниқ кўринмайди. Айрим ўсимликларда у шу қадар кичик бўладики, тупроқтагида уруғ палла ёнида қолади (нўхат, бурчоқ, пахта) (28 расм).
Поянинг уруғ палла билан биринчи ҳақиқий барги ўртасидаги қисми эпикотиль (надсемянное колено, лотинча еру–уст, kotylе–ботиқ) деб юритилади. Ўсимтанинг биринчи ҳақиқий барги ҳамма вақт ҳам катта, улғайган ўсимликнинг барги шаклига ўхшаш бўлмайди. Бундай барглар ювениль (лотинча juwenalis–тўлиқ етилмаган)барг деб аталади.
Бир паллали ўсимликларнинг ягона уруғ палласи уруғда қолади. У эндоспермда мавжуд озиқа моддалар билан озиқланиб, колеоптиль (грекча koleos–қин, ғилоф, ptylon–пат,пар) деб юритилади (қўнғирбошдошларнинг биринчи муртак барги). Зародиш (муртак) барги ҳимоясида тупроқ юзасига чиқади (29-расм).
Амалиймашғулот учун
Зарур материаллар:
Буғдой (Triticum durum), арпа (Avena sativa), ловия (Phaseolus vulgaris), нўхут (Pisum sativum), кунгабоқарнинг (Helianthus annuus) турли хил вақт бирлигида махсус физиологик эритма ёки қумда ўстирилган ўсимтаси.