O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta- maxsus ta’lim vazirligi

ATIRGUL — ROSA DAMASCENE MILL.

Atirgulning turlari: Rosa damascene Mill., Rosa centifolia L., Rosa gallica L., atirgullilar — Rosaceae oilasiga kiradi.
Atirgul bo‘yi 1,5—2 m ga yetadigan buta. Poyasi sershoxli bo‘lib, tikanlar bilan qoplangan. Bargi toq patli murakkab, 3—5, ba’zan 7 ta bargchadan tashkil topadi. Bargida qo‘shimcha bargchalar ham bo‘ladi. Gullari yirik, xushbo‘y bo‘lib, qalqonsimon to‘pgulga yoki qalqonsimon ro‘vakka to‘plangan. Kosachabargi 5 ta, tojbargi 25—30 tacha qizil, pushti, ba’zan oq rangga bo‘yalgan. Otalik va onaliklari ko‘p sonli. Mevalari yong‘oqsimon, bir urug‘li, gul o‘rni bilan birlashib, qizil rangli, cho‘zinchoq, soxta meva hosil qiladi.
Iyun oyida gullaydi.
Geografik tarqalishi. Atirgullar , yovvoyi holda uchramaydi. Atirgul Rossiyada, asosan Gruziya, Moldaviya, Tojikiston, Qirg‘iziston respublikalarida hamda Qrimda, Zakavkazeda va Krasnodar o‘lkasida o‘stiriladi.
Kimyoviy tarkibi. Gultojbargi tarkibida 0,05—0,075% efir moyi va kratanoidlardan rubiksantin bo‘ladi. Efir moyi ertalab yig‘ilgan gultojbarglardan suv bug‘i yordamida haydab olinadi.
Efir moyi sarg‘ish, xushbo‘y bo‘lib, +15°C temperaturada stearopteni (hidsiz, keraksiz qismi) kristall holida ajraladi. Efir moyining solishtirma og‘irligi 0,8368—0,8776, refraksiya soni 1,5571, qutblangan nur tekisligini og‘dirish burchagi — 2,50° —4,25°.
Efir moyi tarkibida 50—60% geraniol, 22,6% tsitronellol, 10% nerol, 2% gacha feniletil spirti, evgenol hamda tsitral, ionil va boshqa aldegidlar bo‘ladi.
Ishlatilishi. Atirgul moyi preparati — Aqua Rosae
farmatsevtika dorilar hidi va mazasini yaxshilash uchun ishlatiladi.
Atirgul moyi asosan parfyumeriyada qo‘llaniladi.