O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta- maxsus ta‟lim vazir ligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti ro‟yxatga olindi

a
va dispersion faza 
b 
lardan tashkil topgan turli jinsli sistema ajratilishi kerak. 
Quyidagi belgilashlarni kiritamiz: 
G
ar
, G
chuk
, G
ts
-boshlang‘ich aralashma, cho‘kma va tozalangan suyuqlik massalari, kg; 
x
ar
, x
chuk
, x
ts
-boshlang‘ich aralashma, cho‘kma va tozalangan suyuqliklar tarkibida 
b
modda 
konsentratsiyasi, %. 
Agar ajratish jarayonida massa yo‘qotilishi bo‘lmasa, moddiy balans tenglamasini ushbu 
ko‘rinishda yozish mumkin: 
moddalarning umumiy miqdori bo‘yicha 
(9.1) 
dispers faza (
b
modda) bo‘yicha 
(9.2) 
(9.1) va (9.2) tenglamalarni birgalikda yechsak, tozalangan suyuqlik miqdorini topamiz: 
(9.3)
 
va cho‘kma miqdorini: 
(9.4) 
Ajratish jarayonining samaradorligi ajratish jadalligi bilan xarakterlanadi: 
(9.5) 
(3.3) va (3.4) tenglamalar yordamida aralashtirish jarayonini ham ifodalasa bo‘ladi. Undan 
tashkari, (3.3) tenglamadan aralashma tarkibidagi dispers faza konsentratsiyasini ham topish 
mumkin:
 
Nazorat savolari: 
1. Turli jinsli sistemalarni ajratish usullari 
2. Turli jinsli sistemalarni ajratishsamaradorligi 
3. Dispers faza nima 
4. Dispersion faza nima 
10-MAVZU. FIL`TRLASH. FIL‘TRLASH JARAYONI VA
TO`SIQLARI. FILTRLASH TEZLIGI VA TENGLAMASI. HARAKATLANTIRUVCHI KUCHI. 
Reja: 
10.1. Filtrlash jarayoni to‗g‗risida umumiy tushuncha 
10.2. Markazdan qochma kuch ta`sirida fil‘trlash 
10.1. Filtrlash jarayoni to‗g‗risida umumiy tushuncha 
Suspenziya va changli gazlarni fil‘tr to‘siqlar orqali o‘tkazib tozalash jarayoni fil‘trlash 
deyiladi. Bu jarayon asosan turli jinsli sistemalarni to‘la tozalash uchun ishlatiladi.

---

38 
Fil‘trlash jarayoni bosim ta`sirida yoki markazdan qochma kuch ta`sirida amalga oshirilishi 
mumkin. Shunga mos holda oddiy fil‘trlash va markazdan qochma kuch ta`sirida fil‘trlash jarayonlari
mavjud. 
Fil‘trlash intensivligi suspenziyaning sifatiga va cho‘kma qatlamining hamda fil‘trlovchi 
materialning qarshiligiga bog‘lik. Fil‘trlash paytida suspenziya tarkibidagi mayda zarrachalar 
fil‘trlovchi materialning ustki qismida cho‘kma holida yoki fil‘trlovchi materialning o‘zida, 
teshiklarni to‘ldirgan holda o‘tirib qolishi mumkin (10.1-rasm). Bu xususiyatlarga ko‘ra fil‘trlash 
jarayoni 3 ga bo‘linadi: a) cho‘kma qatlami hosil qilish yo‘li bilan fil‘trlash; b) fil‘trlovchi 
materialning teshiklarini to‘ldirish orqali fil‘trlash; v) bir vaqtning o‘zida cho‘kma qatlami hosil 
qilish va fil‘trlovchi materialning teshiklarini to‘ldirish orqali fil‘trlash. 
Fil‘tr to‘siqlar yuzasida cho‘kma qatlami hosil qilish yo‘li bilan fil‘trlash suspenziya yoki gaz 
tarkibidagi qattiq zarrachalar diametri to‘siq g‘ovagi diametridan katta bo‘lganda qo‘llaniladi. 
Fil‘trlovchi materialning teshiklarini to‘ldirish orqali fil‘trlashda qattiq zarrachalar g‘ovaklar 
ichiga kiradi. G‘ovaklarning ichi qattiq zarrachalarga to‘lishini fil‘trlash jarayonining boshidayoq 
kuzatish mumkin. Bu hol o‘z navbatida fil‘trning ish unumdorligini kamaytiradi. 
10.1-rasm. Fil‘trlash jarayonining sxemasi. 
1 - fil‘tr appartining qobig‘i; 2- fil‘tr to‘sik; 3- suspenziya; 
4- fil‘trat; 5- cho‘kma. 
Ko‘pchilik fil‘trlash qurilmalarida jarayon uchinchi usulda boradi, ya`ni bir vaqtning o‘zida 
fil‘tr to‘sik ustida cho‘kma qatlami hosil qilinadi hamda fil‘trlovchi materialning teshiklari qattiq 
zarrachalar bilan to‘ladi. 
Fil‘tr to‘siqdan oldingi va keyingi bosimlar farqi yoki fil‘trlovchi materialga suyuqlik 
bosimini hosil qiluvchi markazdan qochma kuch fil‘trlash jarayonining harakatlantiruvchi kuchi 
hisoblanadi. Bosimlar farqi fil‘trlovchi to‘siq ustida ortiqcha bosim hosil qilish yoki to‘siqdan 
keyingi bosimni kamaytirish bilan yuzaga keltiriladi.
Fil‘trlash jarayonining intensivligi va fil‘tr qurilmaning ish unumi fil‘trlash tezligi bilan 
harakterlanadi. 
Fil‘trlash tezligi deb vaqt birligi ichida fil‘tr to‘siqning yuza birligidan o‘tgan fil‘trat 
miqdoriga aytiladi. Fil‘trlash tezligi ajratilayotgan suspenziyaning fizik-kimyoviy hossalariga, hosil 
bo‘layotgan cho‘kmaning harakteriga, fil‘tratning hossasiga, fil‘trlash rejimiga va boshqa 
kattaliklarga bog‘liq. Shuni aytib o‘tish kerakki, fil‘trlash jarayoni laminar rejimda boradi va uning 
tezligi quyidagi formuladan aniqlanadi: 
(10.1) 
bu yerda 
- fil‘tratning hajmi, m
3
; 
- fil‘trlash yuzasi, m
2
; 
- fil‘trlash davomiyligi, s.
Fil‘trlash tezligi jarayonning harakatlantiruvchi kuchiga to`g‘ri va suspenziyaning 
qovushqoqligiga, cho‘kma va fil‘tr to‘siqning gidravlik qarshiligiga teskari proportsionaldir: 
(10.2) 
bu yerda 
- bosimlar farqi, jarayonning harakatlantiruvchi kuchi, Pa; - suspenziyaning 
qovushqoqligi, 
- cho‘kma qatlamining qarshiligi; 
- fil‘tr to‘siqning qarshiligi.
Fil‘trlash jarayoni uch xil rejimda olib boriladi: 
1.
= const. Bu rejimda suspenziya ustiga siqilgan havo yuborish yoki fil‘tr to‘siq ostida 
vakuum hosil qilish bilan o‘zgarmas bosimlar farqi saqlab turiladi. Bunda cho‘kma qatlamining 
qalinligi oshib borishi bilan fil‘trlash tezligi kamayib boradi.

---

39 
2. 
W= const. Fil‘trlash jarayoni bu rejimda borishi uchun suspenziya porshenli nasoslar 
yordamida beriladi. Tezlik o‘zgarmas bo‘lishi uchun jarayon davomida bosimlar farqini oshirib 
borish kerak.
3. Bir vaqtning o‘zida bosimlar farqi va fil‘trlash tezligi o‘zgarib turadi. Bu rejimda 
ishlaydigan fil‘trlarga suspenziya markazdan qochma nasos yordamida beriladi.
10.2. Markazdan qochma kuch ta`sirida fil‘trlash 
Markazdan qochma kuch ta`sirida fil‘trlash fil‘trlovchi tsentrifugalarda amalga oshiriladi. 
Fil‘trlovchi tsentrifuganing asosiy qismi o‘z o‘ki atrofida aylanuvchi baraban bo‘lib, uning devori 
katta teshikli tur shaklida yasaladi va uning ustki yuzasi fil‘trlovchi material bilan qoplanadi. 
Markazdan qochma kuch ta`sirida suspenziya tarkibidagi toza suyuqlik (fil‘trat) fil‘trlovchi 
materialdan o‘tib, tsentrifugadan chiqariladi. Qattiq zarrachalar fil‘trlovchi material sirtida cho‘kma 
holida ushlanib qolinadi. 
Markazdan qochma fil‘trlashda suspenziyaning elementar halqasimon hajmiga quyidagi 
miqdorda markazdan qochma kuch ta`sir qiladi. 
(10.3) 
bu yerda dm - elementar halqa og‘irligi, kg; 
- burchak tezlik, 
; - 
aylanish o‘qidan halkagacha bo‘lgan masofa, m. 
YUqorida ta`kidlanganidek markazdan qochma kuchning og‘irlik kuchiga nisbati ajratish 
faktori bo‘lib, tsentrifuganing suspenziyani fazalarga ajratish samaradorligini belgilaydi. 
Fil‘trlovchi tsentrifugalarning ish unumdorligi fil‘trlash nazariyasiga asosan hisoblanadi. 
elementar hajmli suspenziyaga ta`sir qiluvchi harakatlantiruvchi kuch quyidagi formula orqali 
aniqlanadi: