O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta- maxsus ta‟lim vazir ligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti ro‟yxatga olindi

q = E1-E0A1
(18.11) 
Ikkala jismning temperaturasi tenglashganda, issiqlik muvozanat holati yuzaga keladi va q = 0 
bo‘ladi. 
Demak: 
E1-E0A1=0 
bundan
Ushbu xulosani umumlashtirib, bir nechta parallel joylashtirilgan jismlar uchun ushbu ifodani 
keltirib chiqaramiz: 
tenglama Kirxgof krnunini xarakterlaydi. Ushbu tenglamaga binoan, ma‘lum biror 
temperatura uchun istalgan bir jismning nur tarqatish kobiliyati, uning nur yutish kobiliyatiga bo‘lgan 
nisbati o‘zgarmas mikdor bo‘lib, absolyut qora jismning nur tarqatish qobiliyatiga tengdir. 
Konvektiv issiqlik almashinish. Konvektsiya yo`li bilan almashinilgan issiqlik mikdori 
N‘yutonning sovitish qonuni orqali aniqlanadi. Bu qonunga ko`ra, qattiq jism yuzasidan suyuqlik va 
gaz muhitiga (yoki, aksincha suyuq yoki gazsimon muhitdan qattik jism yuzasiga) berilgan issiqlik

---

61 
mikdori dQ issiqlik almashinish yuzasiga (dF), yuza va muhit temperaturalarining farqiga (td-tm) 
hamda jarayonning davomiyligiga (d ) to`g‘ri proportsionaldir, ya`ni:
dQ=
(18.12) 
bu yerda: - issiqlik berish koeffitsienti, Vt/(m2 grad). 
Uzluksiz issiqlik almashinish jarayoni uchun (18.12) tenglama kuyidagi kurinishda buladi: 
Q= F(td-tm)
(18.13) 
Issiqlik berish koeffitsienti devorning 1m
2
yuzasidan suyuqlik yoki gazsimon muxitga (yoki 
aksincha, muxitdan devorning 1m
2
yuzasiga) 1s vaqt davomida, devor va muxit temperaturalarining 
farqi 1 
0
S bo`lganda berilgan issiqlikning miqdorini bildiradi. Uning miqdori muxit tezligi, zichligi, 
qovushqoqligi, issiqlik - fizik xossalari, devorning shakli, o`lchamlari va g‘adir-budirligiga bog‘lik 
bo`lganligi sababli, issiqlik berish koeffitsientini hisoblashning umumiy tenglamasi yo`k. Shu sababli 
ko`p sonli tajriba natijalari asosida, o`xshashlik nazariyasi mezonlardan foydalanib turli xususiy 
hollar uchun mezonlar keltirib chiqarilgan. Ularni keltirib chiqarishda asosan quyidagi kriteriyalardan 
foydalaniladi: 
Nussel‘t mezoni:
(18.14) 
Prandtl mezoni:
(18.15) 
Reynol‘ds mezoni:
(18.16) 
Galiley mezoni:
(18.17) 
Grasgof mezoni:
(18.18) 
Pekle mezoni:
(18.19) 
bu yerda: c-suyuqlik yoki gazsimon muxitning issiqlik sig‘imi, J/kg.K; - muxitning knematik 
qovushqoqlik koeffitsienti, m
2
/s; - oqim tezligi, m/s; - muxitning hajmiy kengayish koeffitsienti, 
K-1 
-muxit o`rtacha temperaturasi va devor temperaturasi orasidagi farq, 
0
S; 
-muxitning 
zichligi, kg/m
3
; -sirtning aniqlovchi geometrik o`lchami (issiqlik almashinish jarayonlarining 
boradigan sharoitiga qarab qabul qilinadi); -issiqlik berayotgan yoki qabul qilayotgan muxitning 
issiqlik o`tkazuvchanlik koeffitsienti, Vt/(m K). 
Agregat holat o`zgarishida issiqlik berish. Kimyo sanoatida qo`llaniladigan ba`zi jarayonlarda 
materiallar o`z agregat holatini o`zgartiradi, ya`ni bug‘lanish, kondensatsiyalanish, suyulish yoki 
kristallanish jarayonlari sodir bo`ladi. Bu jarayonlarda bosim o`zgarmas bo`lsa, materialga 
issiqlikning berilishi va undan olib ketilishi o`zgarmas temperaturada boradi. Issiqlik almashinish 
jarayonlaridan suyuqlikning qaynashi, bug‘lanishi va bug‘larning kondensatsiyalanishi yuqoridagi 
xususiyatlarga ega bo`ladi. 
Issiqlik tashuvchi sifatida qurilmaga berilgan suv bug‘i uning issiqlik almashinish yuzasida 
plyonka holida kondensatsiyalanadi. Bu jarayonda issiqlik berish koeffitsientini aniqlashda yuqorida 
aytilganlardan tashqari kondensatsiyalanish mezonidan ham foydalaniladi: 
(4.20) 
bu yerda: K - kondensatsiyalanish mezoni; s-kondensatning issiqlik sig‘imi, J/kg. K; r - 
bug‘ning kondensatsiyalanish issiqligi, kDj/kg.K. 
Mezonlarni qayta ishlash natijasida vertikal tekis va tsilindrsimon sirtda, hamda birta 
gorizontal truba sirtida yupqa plyonka holida kondensatsiyalanayotgan bug‘dan sirtga issiqlik berish 
koeffitsientini aniklash uchun quyidagi tenglamalar keltirib chiqarilgan: 
(18.21) 
(18.22) 
bu yerda: 
- mos ravishda, kondensat plyonkasining issiqlik o`tkazuvchanlik koeffitsienti, 
zichligi va dinamik qovushqoqlik koeffitsienti; r- kondensatsiyalanish issiqligi; H - vertikal sirt 
balandligi; 
- vertikal va birta gorizontal truba sirtida kondensatsiyalanayotgan bug‘dan issiqlik
berish koeffitsienti; 
- truba ichki yuzasidan isitilayotgan mahsulotga issiqlik berish koeffitsenti, d
-gorizontal trubaning tashqi diametri. 

---

62 
Gorizontal trubalar o`rami uchun: 
(18.23) 
bu yerda: -trubalarning o`ramda joylashuvi va soniga bog‘lik koeffitsient bo`lib, grafikdan 
aniqlanadi. 
Donador materiallar qatlamida issiqlikning tarqalishi. Donador materiallarni quritish va 
adsorbtsiya jarayonlarida material qatlamidan gaz oqimi o`tkaziladi. Bunda modda almashinuv bilan 
birga issiqlik almashinishi ham sodir bo`ladi va bu jarayon uchun issiqlik berish koeffitsienti 
quyidagicha hisoblanadi: a) issiqlik o`tkazuvchanligi kichik bo`lgan ( =0,13 

1,7 Vt/(m K)) 
donador material ko`zgalmas qatlami orqali turg‘un rejimda (Re=50-2000) gaz o`tganda: 
Nu=0,123 Re0,83 = Nu. / de (18.24) 
b) katta issiqlik o`tkazuvchanligiga ( = 37

383 Vt/(m K)) ega bo`lgan metall donalari 
qatlamidan turg‘un rejimda (Re=50-1770) gaz oqimi o`tganda: 
(18.25) 
bu yerda: 
- nasadka va gazning issiqlik o`tkazuvchanlik koeffitsientlari nisbati. 
Re=
d
e 
/ ;
;
(18.26) 
bu yerda: de -donador material ekvivalent diametri; , , -gazning fizik parametrlari; - 
gazning massaviy tezligi; 
- gaz oqimining mavxum tezligi. v) mavxum qaynash qatlami 
holatidagi donador materiallarga issiqlik berish koeffitsientini hisoblashning quyidagi mezonlar taklif 
etilgan:
Re<200 bo`lsa,
(18.27) 
Re 200 bo`lsa, 
(18.28) 
α=Nu / d
e
(18.29) 
bu yerda: - qatlam g‘ovakligi; 
- gaz (yoki suyuqlik) ning fizik parametrlari. 
18.2. Issiqlik berish koeffistienti. 
Kimyo sanoatida qõllaniladigan ba‘zi jarayonlarda materiallar õz agregat holatini õzgartiradi, 
ya‘ni buģlanish, kondensasiyalanish, suyulish yoki kristallanish jarayonlari sodir bõladi. Bu 
jarayonlarda bosim õzgarmas bõlsa, materialga issiqlikning berilishi va undan olib ketilishi õzgarmas 
temperaturada boradi. Issiqlik almashinish jarayonlaridan suyuqlikning qaynashi, buģlanishi va 
buģlarning kondensasiyalanishi yuqoridagi xususiyatlarga ega bõladi. 
Issiqlik tashuvchi sifatida qurilmaga berilgan suv buģi uning issiqlik almashinish yuzasida 
plyonka holida kondensasiyalanadi. Bu jarayonda issiqlik berish koeffisientini aniqlashda yuqorida 
aytilganlardan tashqari kondensasiyalanish mezonidan ham foydalaniladi: 



