O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta- maxsus ta‟lim vazir ligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti ro‟yxatga olindi

F
T
T
C
Q

























4
2
4
1
2
1
2
1
100
100
(18.6) 
bu erda: 
2
1

Q
- birinchi jismdan ikkinchisiga nurlanish orqali berilgan issiqlik mikdori; 
F =F1= F 2- jismlar nur chiqarish va yutish yuzalari, m2;
S1-2 - jismlar sistemasining keltirilgan nur chiqarish koeffisienti, Vt/(m
2
K4). 
Jism sirtiga tushgan 
н
Q
miqdordagi nurlangan issiqlikning bir ulushi (
A
Q
) jism tomonidan 
yutiladi, boshqa ulushi (
R
Q
) jism sirtidan qaytariladi, qolgan ulushi (
Д
Q
) esa jismdan õtib ketadi: 
Д
R
A
н
Q
Q
Q
Q



(18.7) 
yoki: 
1



н
Д
н
R
н
A
Q
Q
Q
Q
Q
Q
(18.8) 
(18.8) tenglamadagi birinchi bõlinma jismning nurlangan issiqlikni yutish qobiliyati deyiladi 
va A harfi bilan belgilanadi; ikkinchi bõlinma nur qaytarish qobiliyati deyiladi va P harfi bilan 
belgilanadi; uchinchi bõlinma nurni õtkazib yuborish qobiliyati deyiladi va D harfi bilan belgilanadi. 
Agar A=1 bõlsa jism absolyut qora, P=1 bõlsa, absolyut ok, D=1 bõlsa diatermik jism 
deyiladi. Real jismlar uchun esa A, P va D birga teng bõlmaydi va ular kulrang jismlar deb yuritiladi. 
Issiqlik nurlanishi taxlil qilinganda asosiy parametr bu jismlarning nur chiqarish qobiliyati 
hisoblanadi va u jism yuzasi birligidan vaqt birligida tõlqin uzunligining barcha intervali bõyicha 
nurlangan energiyaning mikdorini bildiradi.
Stefan-Bolstman konuni jismning nur chnqarish qobiliyati E va jismdan 1 soat mobaynida F 
yuzasidan ajralib chiqayotgan issiqlik miqdori 
Q
orasidagi bog‘liqlikni ifodalaydi: 
(18.9) 

---

60 
Nurlanish energiyasi to‘lqin uzunligi va jismning tsmperaturasiga bog‘liq bo‘ladi. Absolyut 
qora jismning nur tarqatish qobiliyati va temperaturasi orasidagi bog‘liqlik ushbu formuladan 
topiladi: 
yoki 
bu erda K0 = (4,19. 5,67)·10-8 Vt/(m2·K4) - absolyut qora jismning nur chiqarish 
konstantasi; S0 = K0· 108=4,19...5,67 Vt/(m2·K4) . 
(4.42) formula Stefan - Bolstman konunining ifodasi bo‘lib, Plank tenglamasining xosilasidir. 
Stefan - Bolstman qonunini absolyut qora bo‘lmagan jismlar uchun ham ko‘llash mumkin. 
Masalan, kul rang jismlar uchun quyidagi ko‘rinishga ega: 
(18.10) 
bu erda 
ℰ
= C/C0 — kul rang jismning qoralik darajasi yoki uning nur chiqarish koeffistienti; 
S0 - kul rang jismning nur chiqarish koeffistienti. 
Kul rang jismning nur chiqarish koeffistienti har doim 1 dan kichik bo‘lib, 0,055...0,95 
oraliqda o‘zgaradi. 
Kirxgof konuni kul rang jismlarning nur tarqatish va uni yutish qobiliyatlari o‘rtasidagi 
bog‘liklikni ifodalaydi. 
Bir-biriga parallel joylashgan, kul rang I va absolyut qora II jismlarni ko‘rib chiqamiz (18.3-
rasm). 
18.3-rasm. Kirxgof stonunnga oid sxema. 
O
stay
/F
nur
Q
n
/Q
icyp
Kul rang jismning yutish qobiliyatini A1 absolyut qora jismnikini esa A2=A0=1. Kul rang 
jism temperaturasi absolyut qoranikidan katta, ya‘ni T1>T2 deb qabul qilamiz. Bunda, kul rang 
jismdan nurlanish usulida uzatilgan issiqlik miqdori quyidagicha aniqlanadi: