O'zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1—ko ‘rish nervi; 2—to ‘r parda; 3—muguz parda; 4—oqsiI parda;

5—rangdor parda; 6—tomirli parda; 7—sariq dog‘; 8—gavhar; 9—shishasimon jism.
o‘rish sezgilarinmg organi ko'zdir.

Bu organ ko‘z soqqasi bilan undan chi- qadigan ko‘ruv nervidan iborat. Ko‘z soq- qasida uchta parda, ya’ni: tashqi, tomirli va to‘r parda bor. Tashqi pardaning tiniqmas (oq) qismi sklera (qotgan yoki qattiq parda) deb ataladi. Tashqi parda­ning oldingi birmuncha qavariq qismi tiniq (muguz) parda deb ataladi.

Tashqi pardaning orqasida tomirli parda bor. Tomirli pardaning oldingi qismi rangdor parda deb ataladi. Rang- dor pardaning rangiga qarab, kishilar­ning ko‘k ko‘z, qo‘y ko‘z, qora ko‘z deb ataymiz va hokazo. Rangdor pardaning o‘rtasida yumaloq teshik bor, qorachiq deb ataladigan ana shu teshik- dan ko‘zning ichiga yorug‘lik nurlari o‘tadi. Yorug‘likning oz-ko'pligiga qarab, qorachiq kengayishi va torayishi mumkin. Ko‘zning uchinchi pardasi — to‘r parda bo‘lib, u ko‘z soqqasining deyarli butun ichki yuzasini qoplaydi. Qorachiq bilan rangdor pardaning orqasida ikki tomoni qava­riq, tiniq, jism — ko‘z gavhari turadi, yorug‘lik nurlari ko‘z gavharida turib sinadi va natijada to‘r pardaga narsaning aksi (surati) tushadi. Halqa shaklidagi ko‘priksimon muskulning uzayishi va qisqarishi tufayli gavhar goh yassilanadi, goh qavaradi: narsa ko‘zdan uzoqlashtirilganda gavhar deyarli yassi bo'lib qoladi, narsa ko‘zga yaqinlashtirilganda esa gavhar deyarli shar shakliga kiradi. Ko‘z gavharida shunday xossa borligidan, yaqindagi narsalarning aksi ham, uzoqdagi narsalarning aksi ham gavhardan o‘tib, xuddi to‘r pardaga tushadi. To‘r parda rangni va yorug‘likni sezish uchun asosiy ahamiyatga ega. Ko⁴ruv nervining tar- moqlari to‘rpardada joylashgandir. Bu tarmoqlarning chekka uchlarida maxsus nerv hujayralari — shaklan tayoqcha va kolbachaga o‘xshagani uchun tayoqchalar va kolbachalar deb ataladigan hujayralar bo‘ladi (13- rasm). Odam ko‘zining to‘r pardasida 130 millionga yaqin tayoqcha va 7 millionga yaqin kolbacha bor.

Kolbach a laming yorug^£likka sezgirligi kuchli emas. Kolbachalar yor­dami bilan biz faqat ravshan (kunduzgi) yorugMikda ko‘ramiz. Xromatik ranglar kolbachalar yordami bilan ko‘riladi. Shu sababli, kolbachalar kun-

duzgi yorug‘likda ko'rish yoki rangni ayirish apparati deb ataladi. Tayoqchalar esa, aksincha, yorug‘Iikni yaxshi sezadigan bo‘lib, eng xiru yorug‘likni ham seza oladi.

T



13-rasm. Ко ‘z to V pardasi­ning tuytishi: A-tayoqchalar, B-kol- bachalar.
unda, qosh qorayganda va umuman xira yorug‘likda tayoqchalar yordami bilan ko‘ramiz. Tayoqchalar - g‘ira-shirada ko‘rish apparatlaridir. Tayoqchalar yorda­mi bilan faqat axromatik ranglar ko‘riladi. Shu sababli, g^lira-shirada xromatik ranglar yaxshi bilinmaydi yoki butunlay bilinmay- di, natijada hamma narsalar bizga kulrang boMib ko‘rinadi

To‘r pardaning eng sezgir joyi — sariq dog‘ning asosan kolbachalar bilan to‘lgan markaziy chuqurchasidir. Nimaning aksi (surati) sariq dog'ga tushsa, o‘sha narsani hamma narsadan ko^lra ravshanroq ko^lramiz. Biron narsaga tikilganimizda ko‘z muskullari- ning yordami bilan ko‘zimiz shunday buri- ladiki, natijada o‘sha narsaning aksi, albatta, har bir ko‘zimizdagi to‘r parda- ning sariq dog‘iga tushadi. Bunday ko‘rishni to‘g‘ridan ko'rish deyiladi. Narsalar suratining sariq dog‘dan tashqarida - to‘r pardaning yon qismla- rida aks etishi yondan ko‘rish deb ataladi.

To‘r pardaning bir joyida rangni va yorug‘likni sezadigan tayoqchalar bilan kolbachalar mutlaqo yo‘q. Bu ko‘ruv nervining ko‘z soqqasidan chiqish joyidir. To‘r pardaning ana shu joyi yorug‘likdan ta’sirlanmaydi va ko‘r dog⁴ deb ataladi.

Odatda, ko^lr dog‘ning borligini payqamaymiz, chunki narsaning bir ko‘zdagi ko‘r dog‘ga tushadigan tasviri ikkinchi ko‘z to^kr pardasining sez­gir joyiga to‘g‘ri keladi.

14-rasmdan foydalanib, har kim o‘z ko‘zidagi ko‘r dog‘ni topishi mumkin.