O'zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi f arg ‘ onadavl at universiteti

Та’lint jarayonining bu etapining asosiy vazifasi -harakatni bajara olish (o’rganish), uni takomillashtirish va ko’nikmani vujudga keltirishini o’z ichiga oladi.
Bu etapning asosida harakat faoliyati tarkibida ajratib olingan ayrim harakatlami va harakat faoliyatini to’laligicha, ko’p marotalab takrorlash, mashq qilish jarayoni yotadi. Har bir takrorlash tashqi tomondan bir xilday ko’rinsa-da, har safargisining mazmuni oldingisidan «takrorlash-takrorlashsiz», «mashq qilish mashq qilishsiz» takrorlangandek bo’ladi. Aynan shundagina yangi harakat faoliyatining shakllanishi mezoni, poydevori yashiringandir.
Takrorlash jarayonini shartli ikki bosqichga ajratish maqsadga muvofiqdir:

1. 
   harakatni bajara olishning malakasini vujudga keltirish;
   
2. 
   harakatni bajara olishni takomillashtirish.
   

Malakaning vujudga kelishi bosqichi malakaning asosiy variantining, birlamchi shakllanishni ta’minlasa, faoliyatning bajarilishi esa harakat malakasi paydo bo’lishining texnikasining belgilari bilan bog’liq. SHu sababli o’qituvchini harakat texnikasining asosini va yetakchi harakatlarni o’rgatishi, bajarishda muskullarning ortiqcha taranglashishi, keraksiz harakatlaming paydo bo’lishini oldini olishi, ogohlantirishi lozim bo’ladi.
Agarda yangi harakat faoliyati oldin o’zlashtirilganlarga o’xshash bo’Isa, uni o’zlashtirish uchun bir yoki ikki urinishning o’zi kifoya. CHunki stabil, muhim koordinatsiyaviy mexanizmining fondi, boyligi qancha keng va ko’p bo’lsa, o’quvchining harakat tajribasi shuncha yuqori bo’ladi va osonlik bilan yangi harakat faoliyatini o’zlashtirib oladi.
Harakatni bajarishning takomillashgan pallasiharakat malakasining asosiy variantlarini shakllanishi bilan xarak-terlanadi va harakat malakasining ayrim xususiyatlari hisobiga ro’y beradi.
Nisbatan murakkablik (qiyinchilik) bilan bajariladi deb hisoblanadigan ayrim harakatlar, ularning fazodagi aniqligiga qarab va bajarish vaqtining davriga qarab bir oz buzilishi mumkin. SHuning uchun o’qitishning asosiy vazifasi harakat texnikasi asosini mustahkamlash bo’lib, uning ijro-sida stabillikga erishishdan iboratdir.
Harakat faoliyatini o’zlashtirish etapida taolimning barcha metodlaridan keng foydalaniladi:

• 
  so’zdan foydalanish (tushuntirish, vazifa, ko’rsatma berish, buyruq kabi);
  
• 
  ko’rgazmali his etish (vositali, vositasiz ko’rsatmali-lik);
  
• 
  amaliy metodlar: bo’laklarga ajratib yokiharakatni bir butunligicha o’rgatish bilan mashqlami bajarish, o’yin va musobaqa metodlari.
  

Bular orasida amaliy metodlar asosiy o’rinni egallaydi. Bu etapda asosan harakatlardagi hatolarni aniqlash va ulami tuzatish muhimdir. Taolimning yutug’i ham ana shu muammonihal etilishiga bog’liq.
Harakat faoliyatini o’zlashtirish xatolarsiz va harakat-larda xatolarni paydo bo’lishi (boshqariladigan taolim prin-tsipi, bajarib ko’rish va hatolar printsipi) orqali amalga oshiriladi.
O’qitishning boshqariladigan printsipi har qanday xato taolimga maolum maonoda zarar keltirishini tasdiqlaydi, shuning uchun o’qitishning barcha shartlarini (faoliyat asosini mo'ljalga
olib) qatoiyan detallashtirish va reglamentlashtirish talablarni qo’yadi. Bajarib ko’rish va xatolar




xatolar o’zaro shartlashgandek: birining orqasidan ikkinchisini keltirib chiqarishi taolim jarayondagi kuzatilgan hodisa.

3. 
   Avtomatlashgan va avtomatlashmagan xatolar. Avtomat-lashmagan xatolar ko’pincha ta’limning boshlang’ich etaplarida uchraydi. O’qitish metodikasining muvofiqligi natijasida ulami tuzatish unchalik qiyin emas, ularning ko’pchiligi o’z-o’zidan yo’qolib ketishi amaliyotda isbotlangan.
   

Avtomatlashgan xatolar noto’g’ri harakatlarni ko’p marotabalab takrorlash natijasida paydo bo’ladi. Bunday xatolar o’ta turg’un bo’lib, ulami tuzatishda maolum murakkabliklar yuzaga chiqishi mumkin.
Ayrim hollarda harakat faoliyatini takrorlash vaqtincha to’xtatilishi lozim bo’ladi, bu o’z navbatida, yarim sharlar po’stlog’idagi vaqtli aloqalarning bir oz susayishiga olib keladi, so’ngra harakat vazifasini hal qilishga yangicha yondashish lozim bo’ladi. Avtomatlashgan xatolami tuzatishda, o’quvchi harakatni to’g’ri bajarishga urinib bir oz noqulaylik sezadi. Lekin bunday torlik asta-sekinlik bilan o’tadi,

4.