|
Mohiyatli va mohiyatsiz (ahamiyatli va ahamiyatsiz) xatolar. Mohiyatli (qo’pol) xatolar deganda, mashq texnikasi asosiy negizida sodir bo’ladigan, texnikaning asosini buzadigan xatolar tushiniladi. Ulami iloji boricha tez yo’qotilishi lozim, chunki ular ta’lim jarayoniga salbiy ta’sir ko’rsatadilar.
Mohiyatsiz (mayda) xatolar harakat faoliyalidan ayrim harakat lariga taalluqli bo’lib, mashq qilish davomida ularga nisbatan c’tiborsizroq bo’lish mumkin. Ahamiyatsiz xatoga odatlanib qolish,harakat texnikasini takomillashtirish uchun keyinchalik ham to’siq bo’lishi mumkin.
Tipik va tipik bo’lmagan xatolar. Ayrim harakatlarda har bir shug’ullanuvchi yo’l qo’yadigan xatolardan mavjud bo’lib, ular tipik, ommaviy tarzda uchraydigan xatolar deb ataladi. Bunday xatolaming sodir bo’lishini oldindan bilish qoidaga aylangan. Masalan, bolalarni qisqa masofaga yugurishida quyidagi tipik xatolar sodir bo’lishi kutiladi: startda - tos qismini baland ko’tarib yuborish; masofa bo’ylab yugurishda gavdani meoyoridan ortiq oldinga eng kaytirish va boshqalar.
Qanday xatolar sodir bo’layotganligiga qarab uni yuzaga keltirayotgan sabablar aniqlanishi lozim. Umumiy ko’rinishda sodir bo’ladigan xatolar pedagogika jarayon printsiplarining, ularni tashkillash qoidalari va sharoitlarining buzilishi sababli yuzaga kelishi aniqlangan. Nisbatan tipik xatolar quydagilar bo’lishi mumkin.
o’quvchi tomonidan ta’limning vazifasini tushunmaslik orqali sodir bo’ladigan;
vazifani hal etish loyihasining takomillashmagan-ligi,harakati yoki faoliyatini muskul orqali his qila olmaslik orqali;
jismoniy tayyorgarlikni yetarli darajada emasligi va jismoniy sifatlaming garmonik rivojlanmaganligi sababli;
o’z kuchiga to’la ishonmaslik, kat’iyyatning yetishmasligi oqibatidan;
harakat malakasining salbiy ko’chishi sababli;
vaqtidan oldin toliqish va charchashga olib keladigan darsning tashkillanishiga qo’yiladigan talablaming buzilishi orqali;
mashg’ulot o’tkazish joyining, sport uskunalarining, jihozlaming pedagogik talablarga javob bermasligi.
Xatolar sodir bo’lishining tipik sabablarini bilish, ularining vujudga kelishi bilan bog’liq jihatlarini aniqlash, xatolami sodir bo’lishidan ogohlantirish, pedagogik jarayonning barcha talablarga to’laligicha rioya qilish demakdir.
O’qituvchining kuzatish joyini qulay tanlay olishihammani va barcha harakatlardagi xatolami sodir bo’lishini ko’rish imkoniyatini beradi. Kuzatishni bilish - eng awalo, ko’rganini tahlil qila olish va baholashdir. Bu jarayon ham o’qituvchi,ham o’quvchi tomonidan ikki tomonlama bo’lishi shart.
O’quvchi jismoniy mashqni bajarayotib ko’pincha o’zining muvaffaqiyati yoki muvaffaqiyatsizligini ko’radi hamda faoliyati sifati yoki uning yakuniy natijasiga ko’ra baho beradi. Lekin ob’ektiv tahlilsiz o’z yutug’i va kamchiligi sababini bilmasligi mumkin. O’qituvchi o’quvchining o’z yutug’i va xatosi xaqida fikr yurita olishga o’rgatishi shart. Bu o’z navbatida nazariy bilim va amaliy malaka demakdir.
O’z-o’zini tahlil qila olishni rivojlantirishning usullaridan biri - mashqni bajarishda bir- birining xatosini topish, tuzatish, o’rtoqlik uchrashuvlarida - musobaqalarda ham kamlik qilish, o’yin natijasini jamoa bilan birgalikda muhokama qilish, baholash vah.klardir.
Bajarilganharakat faoliyatini baholash kriteriyasi turlicha va u o’quv jarayonining vazifalariga bog’liq. U Krite-riyalar:
Baholash qoida sifatida o’qitishning boshlang’ich etaplarida, ijro texnikasining standart usuli bo’yicha, qachonki o’quvchining imkoniyatini namunaga o’xshatishga urinish chcgaralanganligidan olib boriladi. Tajriba va bilimning to’planishiga qarab belgilangan namunaga taqlid qilishdan og’ish xatolar bilan emas, (ayniqsa, natija yuqori ko’tari-layotgan bo’lsa), indviduallikning namoyon bo’lishi bilan yuzaga chiqadi.
Boshqa o’quvchi texnikasiga solishtirish yo’li bilan konkurs tarzda baholash. Bu mashqlami sistemali mashg’ulot-larga qiziqishni oshirishga olib kelsada, lekin ijroning sifati namuna qilgudek darajada bo’lmasligi mumkin.
harakat faoliyati natijasini aniqlash orqali baholash qoida bo’yicha katta didaktik ahamiyatga ega. Bu o’quvchini o’z ijro texnikasini erishilgan natija bilan taqqoslashga, uni hal qilishning individual usullarini axtarishga o’rgatadi. Lekin shunday baholash yaxshi tayyorgarligi bo’lgan o’quvchilar uchun qo’l keladi. Ular o’z faoliyatlarini tanqidiy baholay oladilar, jismoniy mashq bajarish paytida ijro texnikasi ahamiyatini yaxshi tushunadigan bo’ladilar.
Baho kategoriyasi o’qituvchining turli xildagi ogohlantirishlari, maoqullashlari yoki uning aksi kabi ifodalar, shuningdek, tuzatish tarzidagi ko’rsatmalari orqali ham namoyon bo’ladi. Biroq faqat bir xil ogohlantirishlar bilan chegaralanmay, o’quvchi faoliyati tarkibidagi maqtovga, rag’batlantirishga sazovor harakatlarni ham e’tibordan chetda qoldirmaslikni tarbiya jarayondagi o’mi beqiyos.
Guruhlarga ajratib o’qitishda ularning faoliyatini baholash ancha qiyinchilik tug’diradi. Tajribalardan kuzalilishicha, guruhdagilar o’zlarining indvidual xatolarni anglayotgandck, ularni tuzatishga urinayotgandek qilib, boshqa tomondan esa ko’p sonli indvidual xatolarni topish, tuzatish mashg’ulotlarda «zich»likni pasaytirib, o’quvchida befarqlikni shakllantirishi amaliyotdan maolum. Bunday qarama-qarshilikning taolim jarayonida xato va kamchilaklami guruhli mashg’ulotlarda qisqa, aniq va maonoli qilib aytish orqaligina hal qilinishi katta samara berishligi isbotlangan.
O’qituvchining bahosi o’quvchilar tarbiyasida o’z kuchiga ishonch vositasi bo’lishi, shu sababli materialning o’zlashtirishdagi ijobiy va salbiy tomongagina baho berish bilan cheklanmay, ishga munosabati ham hisobga olinishi lozim. Uning shaxsi, xulqi, davomati baholash mezoni mazmunidan chetda bo’lishini ta’kidlash lozim (B.A. Ashmarin, 1979). Xatolarni tuzatish qoidasi turli tumandir. Aytarli ko’p tarqalganlari quyidagilardir;
Harakat faoliyatini o’zgartirish jarayonida xatolaming paydo bo’lishi va ulaming tuzatilishi ahamiyatini hisobga olish o’ta muhim bo’libgina qolmay, bu muammo harakat faoliyatini takomillashtirish etapida ham sifat jihatidan boshqa darajada muhimligini inkor etib bo’lmaydi.
Harakat faoliyatini takomillashtirish etapi
va uning mazmuni
Do'stlaringiz bilan baham: |
