O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

1 9 3 3 -1 9 3 5 - yillarda o ‘tkazilgan. 0 ‘sha paytda P .P .Budnikov,
M .I.G ersh m a n va S.M .R oyak kabi tadqiqotchilar qurilish gipsi
hosil qilishgandi-yu, am m o ular ikki sababga binoan bunday gipsni
sanoat m iqyosida ishlab chiqarish maqsadga m uvofiq em as, degan
fikrga kelgandilar: ularning fikricha, birinchidan, fosfogipsda
mavjud bo'lgan fosfat kislota tayyor m ahsulotni tishlab qolish
m u d d a tin i qisqartiradi, ik k in c h id a n , q u rilish fo sfo g ip sin in g
m exanik xususiyatlari g ‘oyat past darajada b o ‘lib, u faqat qurilish
gipsiga q o'sh im ch a sifatidagina q o ‘llanishi m um kin.
M azkur tadqiqotlar fosfogipsning ekstraksiya jarayonida kristal-
la n ish in in g o p tim a l sharoitlari h ali ham hal q ilin m agan va
fosfogipsdan suvda eruvchan fosfat kislotasini yuvib chiqarish
jarayoni ancha murakkab b o ‘lgan vaqtda, ya ’ni sulfat kislota bilan
fosforitlarning parchalanish jarayonini o ‘rganishning dastlabki
davrida olingan fosfogips nam unalarida o'tkazilgan edi.
M a ’lum ki, qurilish gipsiga fosfat kislota tarzida 0,63 foiz P20 5
qo'shilsa, b o g ‘lovchi m odda qotayotganida uning m ustahkamligi
c h o ‘zilishi va siqilishiga bo'lgan chegarasini m uvofiq tarzda 23
dan 15 gacha va 10 dan 3,3 M Pa gacha kamaytiradi. Bu hol
fosfogipsdan uning tarkibidagi kuydirilguniga qadar suvda eriydigan
fosfat kislotaning k o‘p qism ini y o ‘qotish kerakligidan dalolat
beradi. Am erika patentlarida ko'rsatilishicha, hatto suvda eriydigan
P20 5 ning 0,1 %i ham tayyor m ahsulot m ustahkam ligini ancha
kam aytiradi, k o ‘p miqdordagi fosfat kislota esa gidratlanishda
kristallanish jarayonini shu qadar buzadiki, natijada kuydirilgan
gips yaroqsiz b o ‘lib qoladi.