O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorini ulash sxemasi

1. elektrmagnit bilan qo‘zg‘atishli;

2. doimiy magnit bilan qo‘zg‘atishli.

Mustaqil qo‘zg‘atishli motorni reverslash (aylanish yo‘nalishini o‘zgartirish) kuchlanish qutublarini almashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Bu kuchlanish motor yakoriga yoki qo‘zg‘atish chulg‘amiga beriladi.
Motor yakori zanjiriga beriladigan kuchlanish o‘rnatilgan rejimda yakor zanjiridagi qarshiliklardagi kuchlanish pasayishi va yakordagi E.YU.K. ga qarshi muvozanatlashadi. Yakordagi E.YU.K. yakor chulg‘amida, u qo‘zg‘atish chulg‘ami hosil qilgan elektromagnit maydonda aylanganda hosil bo‘ladi. (5.1 a - rasm).
U_ya =E_ya +R_yaI_ya. (5.1)
R_ya – yakor zanjiri qarshiligi. Bu qarshilik yakor chulg‘ami qarshiligi R_oya , qo‘shimcha qutblar chulg‘mami qarshiligi R_q.q., kompensatsiya chulg‘am qarshiligi R_k.ch., motor iste’mol manbasi ichki qarshiligi R_n lardan iborat.

Yakor E.YU.K. ga teng.
Bunda Ф – qo‘zg‘atish oqimi.
^Rya^{= R}oya.^{+ R}q.q^{+ R}k.ch.^{+ R}n
E_ya = kФω (5.2)

k = P_n·N / 2 πa - motorning konstruktiv doimiysi. P_n – mashina qutb juftlari soni,
N – yakor chulg‘ami aktiv o‘tkazgichlar soni, A – yakor chulg‘ami parallel shoxlar soni.
motor hosil qiladigan moment yakor toki va qo‘zg‘atish oqimiga proporsional
M = k · Ф · I_ya (5.3)
(5.1), (5.2) va (5.3) tenglamalrdan tezlikning yakor tokiga ω = f (I_ya) bog‘liqligini ko‘rishimiz mumkin. Bu kattalik motorning elektrmexanik xarakteristikasi bo‘lib, tezlikning momentga bog‘liqligi ω = f (M) yuritmaning mexanik xarakteristikasidir.
(5.4)

(5.5)


Agar dvigatel barcha rejimlarda doimiy qo‘zg‘atish oqimi bilan ishlasa, kФ kattalikni o‘zgarmas (doimiy) sifatida qabul qilishi mumkin.


kФ = С (5.6)
Unda yuqorida keltirilgan tenglamalar quyidagi ko‘rinishga keladi:
M= CI_ya. (5.7)
E_ya = Cω (5.8)


(5.9)
(5.10)

Qat’iy aytganda, valdagi yuklamani o‘zgartirganda, yakor toki o‘zgaradi, yakor reaksiyasi ta’sirida magnitlanish yo‘qolganda motor oqimi o‘zgarmas bo‘lib qola olmaydi. Yakor zanjiridagi qo‘zg‘atish oqimiga ta’sirini yo‘qotish uchun yirik mashinalarda kompensatsiyalash chulg‘ami ishlatiladi. Bu chulg‘am yakor chulg‘amiga ketma – ket ulanadi , mashina qutblarida joylashadi va qo‘zg‘atish oqimini kuchaytiradi. Lekin kompensatsiyalanmagan mashinalarda ham muhandislik hisoblarida odatda yakor reaksiyasi ta’sirida magnitlanish yo‘qolishini inobatga olinmaydi. Buning uchun mexanik xarakteristikaning chiziqliligini ta’minlash yopiq rostlash tizimiga yuklanadi. Doimiy magnitdan qo‘zg‘atiluvchi motorlarda yakor reaksiyasi deyarli paydo bo‘lmaydi.

Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motori tabiiy mexanik xarakteristikasi 5.2 - rasmda ko‘rsatilgan.

2.