O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

Bir fazali asinxron motorlar



Maishiy maqsadlarda ishlatiladigan quvvati 5 kW gacha bo‘lgan ishchi mashinalar yuritmalari uchun odatda bir fazali asinxron motorlar ishlatiladi. Bunday motorlarni ishlatish zarurati elektr energiyasi ta’minoti sifatida bir fazali o‘zgaruvchan tok manbai bo‘lganda tug‘iladi.
Bir fazali asinxron motorlar statori ikki chulg‘amdan iborat bo‘ladi: ishchi va yurg‘izuvchi. Motorlar rotori olmaxon katagi ko‘rinishidagi qisqa tutashtirilgan sterjenlardan bajariladi. Motorning ishchi chulg‘ami (3.32 a - rasm) bir fazali o‘zgaruvchan tok manbaiga ulanadi (odatda faza nol). Bu chulg‘amdan o‘tayotgan bir fazali tok uch fazali motorlardagi singari emas balki aylanmaydigan, pulslanadigan magnit maydonini hosil qiladi. Pulslanadigan maydonni bir xil

tezlikli ω₀ = 2πf₁ /p_n, ikki qarama – qarshi tomonga aylanuvchi, lekin bir xil amplitudali ikkita maydonga ajratish mumkin.
Bu aylanayotgan maydonlarga 3.32 b - rasmdagi 1 va 2 mexanik xarakteristikalar mos keladi. Motorning natijaviy mexanik xarakteristikasi (3 - xarakteristika) bir xil tezlikli 1 va 2 – xarakteristikalari momentini qo‘shish yo‘li bilan hosil qilinadi. Xarakteristikaning asosiy xususiyati shundaki, yurgazish momenti nolga teng bo‘ladi (ω = 0 bo‘lganda), natijada tinch turgan motorni yurgazish imkoni bo‘lmaydi. Shuning uchun bir fazali asinxron motorlarni yurgazish uchun qo‘shimcha yurgazish chulg‘ami ishlatiladi. Bu chulg‘am stator ariqchalarida 90⁰ ga siljitilgan holda joylashtiriladi. Odatda motor yurgazilgandan keyin yurgazish chulg‘ami o‘chiriladi. Yurgazish chulg‘ami kondensator (sig‘im) orqali ulanganda yaxshi yurgazish xarakteristikalariga erishiladi.

3.32 - rasm. Bir fazali asinxron motorning sxemasi (a) va mexanik xarakteristikalari (b)

Zarurat bo‘lganda oddiy uch fazali qisqa tutashtirilgan asinxron motorlarni ham bir fazali o‘zgaruvchan tok bilan ishlatish mumkin. Bu holatda yurg‘izuvchi chulg‘am sifatida uchta faza chulg‘amidan biri ishlatiladi. Bu faza chulg‘ami 90⁰ li sijishni hosil qilish maqsadida tarmoqqa kondensator orqali ulanadi. 10 kW gacha quvvatga ega bo‘lgan uch fazali asinxron motorlarni bir fazali (220V) o‘zgaruvchan tarmoqqa ulash uchun har 1 kW nominal quvvatga 30 mF

miqdoridagi kondensator ishlatiladi. Kondensatorning 600 V gacha kuchlanishga chidamli bo‘lgan metall – qog‘oz turidan foydalanish maslaxat beriladi.

3.