O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

- rasm. Qisqa tutashgan rotorli asinxron motorni ulash sxemalari.

1. kontaktli yurg‘izgich; b) tiristorli yurg‘izgich bilan.

Yurituvchi elektr motorning asosiy ish rejimiga tegishli bo‘lgan nominal ma’lumotlar qiymatlari rostlanmaydigan elektr yuritmaning asosiy harakteristikasi hisoblanadi. Yuritma nominal quvvati uzoq muddatli ishlash rejimida yoki berilgan boshqa ish rejimida ishlaganidagi qizish shartiga asosan hisoblangan motor validagi quvvat ko‘rinishida aniqlanadi. Nominal berilgan parametrlarga
manbadagi kuchlanish va chastota, aylanish tezligi, chulg‘amlardagi tok, foydali ish koeffitsienti va COS φ kabi nominal ish rejimi ko‘rsatkichlar ham kiradi.

2. 
   Asinxron motorlarning elektrmexanik xususiyatlari
   
   1. 
      Asinxron motorni ishlash prinsipi
      

2. - rasm. Asinxron motorning faza chulg‘amlari chizmasi

Sanoatda, qishloq xo‘jaligida va boshqa sohalarda qo‘llaniladigan elektr motorlari ichida eng keng ko‘lamda qo‘llaniladigani asinxron motorlardir. Elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirib beruvchi asosiy vosita shular deyishimiz mumkin. Asinxron motor uch fazali o‘zgaruvchan tokli induktsion elektrik mashinadir. Motor statorida o‘zaro 120⁰ burchak ostida joylashtirilgan uchta chulg‘am bo‘ladi. (3.2 - rasm. a). 3.2 a - rasmda ko‘rsatilganidek 2 P_p=2 bo‘lsa chulg‘amlar 120⁰ ga, agar qutb juftlari (P_p) kop bo‘lsa, chulg‘amlar orasidagi burchak 120⁰/ R_p ni tashkil qiladi.
Asinxron motor statori faza chulg‘amlari ikki usulda, yulduz (3.2 - rasm. b ) hamda uchburchak (3.2 - rasm. c) usulda ulanadi. Odatda o‘rta va kam quvvatli asinxron motorlari 380/220v nominal kuchlanish uchun loyixalanadi. Bunda manba kuchlanishi 380 V bo‘lsa, chulg‘amlar yulduzcha usulida, agar manba kuchlanishi 220V bo‘lsa chulg‘amlar uchburchak(∆)usulda ulanadi. Har ikkala holatda ham motor statorining faza chulg‘amiga berilayotgan kuchlanish 220Vni tashkil qiladi.
Asinxron motorning ishlash prinsipi statorda elektr magnit maydonini tashkil qilishga asoslangan. Chulg‘amlarning 120⁰/ P_p gradusga siljitilganligi tufayli hamda uchala kuchlanish fazasining vaqtinchalik siljishi tufayli. (U_a, U_b va U_c kuchlanish fazalari 120 elektrik gradus, ya’ni 2π/3 radianga siljigan) motor chulg‘amlaridagi toklar natijasida hosil qilinadigan magnit yurituvchi kuchlar umumiy vektori F^̅ stator aylanasi bo‘ylab quyidagi tezlik bilan ravon ko‘chib boradi.
₀ = , (3.3)
bunda: f₁- stator sinusoidal tok chastotasi
r_n- mashina qutb juftliklari soni
Havo tirqishlari teng, mashina simmetrik va stator chulg‘amlari teng taqsimlanganligi uchun magnit yurituvchi kuch (MYuK) magnit oqimini hosil qiladi. Bu magnit oqimi umumiy vektori fazoda ω₀ tezlik bilan aylanadi. Stator chulg‘amida aylanayotgan magnit maydoni hosil bo‘lish prinsipini 3.3 - rasmda kuzatishimiz mumkin. 3.3 - rasm a da 3 fazali toklar tizimi epyurasi keltirilgan (a, b, c faza chulg‘amlaridagi ω*t=2πf,*t vaqtga bog‘liq bo‘lgan toklarning oniy qiymati) t₁ vaqtdagi statordagi magnit yurituvchi kuchlar umumiy vektorining fazodagi holatini ko‘rib chiqamiz.
F₁ = _a1+ + (ῑ_a + ῑ_b + ῑ_c)w.
a chulg‘amning magnit yuritish kuchi vektori F^̅ _a1 “a” oqi bo‘yicha musbat yo‘nalishda yo‘nalgan 0,5 J_a.max ga teng bo‘ladi. Bu b; c chulg‘ami magnit yuritish kuchi vekt ori “c” oqi bo‘yicha musbat yo‘nalishda yo‘nalgan va 0,5 J_a.max ga teng. F^̅ _a1+F^̅ _c1 vektorlar yig‘indisi «b» bo‘yicha manfiy yo‘nalishda yo‘nalgan; bu yig‘indidan “b” chulg‘ami magnit yuritish vektori xosil bo‘ladi va u J_v.max ga teng bo‘ladi. Bu vektorlar yig‘indisi fazoviy F^̅ ₁ vektorni xosil qiladi; F^̅ vektor 3.3 - rasm b da ko‘rsatilgan fazoviy holatni egallaydi va qiymati 3/2 J_max ga teng bo‘ladi.

3.3 - rasm. Aylanuvchan elektrmagnit maydon hosil bo‘lishi

= vaqt o‘tgandan keyin (50 Gts chastota bo‘lganda 1/300 s dan keyin) t₂“a” chulg‘amaning m.yu.k vektori F_a2 maksimal musbat qiymatga ega bo‘ladi, “b” va “c” chulg‘amlarining m.yu.k vektori esa yarim manfiy qiymatga ega bo‘ladi. F₂ umumiy vektor bu paytda 3.3 b - rasmda ko‘rsatilganidek F boshlang‘ich holatiga nisbatan 60⁰ fazoviy burchakka soat mili bo‘yicha siljiydi.
Xulosa qilish mumkinki, t₃ vaqt paytida stator chulg‘amlaridagi m.yu.k vektorlari F₃ holatga o‘tadi, ya‘ni soat mili bo‘yicha siljishni davom ettiradi. Manba kuchlanish vaqti davomida m.yu.k umumiy vektori F soat mili bo‘yicha F₄ , F₅ , F₆ holatlarni egallagan holatda to‘liq aylanib chiqadi.
Kuchlanish fazalarini ulash ketma-ketligini o‘zgartirganda (masalan 3.2 - rasm b, c dagi b va c fazalari almashtirilsa), magnit oqimi umumiy vektori teskari yo‘nalishga o‘zgaradi, ya’ni stator chulg‘amida toklar yordamida xosil qilinayotgan magnit maydoni aylanishi o‘zgarishiga o‘quvchi ozi ishonch xosil qilishi mumkin .
Agar motor qutb juftliklari soni 1dan ko‘p bo‘lsa stator aylanasi bo‘ylab joylashgan chulg‘amlar soni ko‘payadi. Ya’ni , agar qutb juftliklari soni P_n =2 bo‘lsa, barcha faza chulg‘amlari aylananing birinchi yarmida hamda ikkinchi yarmida alohida tarzda 3 tadan joylashadi. Bu holda stator magnitli xarakat kuchi vektori F^̅ bir kuchlanish davrida aylanini yarim uzunligiga siljiydi, ya’ni 180⁰ ga buriladi va statorning magnit maydoni aylanish tezligi 2 marta kam bo‘ladi.
Xulosa qilib aytganda statorning magnit maydoni aylanish tezligi ω₀ (yoki sinxron tezlik) mashina qutb juftliklariga teskari proporsionaldir. Bu qiymatlar 3.1 jadvalda keltirilgan.

Asinxron motorlar aylanish tezligining qutb juftliklari soniga bog‘liqligi

3.1 Javdal