O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

Keltirilgan mexanik bo‘g‘in

Agar mashinaning ishchi organi elektr motor vali bilan bevosita bog‘langan bo‘sa, elektrmexanik tizim xarakatini taxlil qilish uchun motor va ishchi organni mexanik tizim deb qabul qilib, bu tizim uchun (2.11) xarakat tenglamasidan foydalanish mumkin bo‘ladi. Bunday kinematik sxema ventilyator, nasos kabi mashinalar uchun xarakterlidir. Biroq aksariyat holatlarda mashinaning ishchi organi elektr motori bilan bevosita emas, balki turli uzatmalar bilan bog‘langan bo‘ladi. Bunday holatlarda taxlil uchun (2.11) tenglamani qo‘llab bo‘lmaydi, chunki M va M_q momentlar turli vallarga qo‘yilgan hamda inertsion massalar turli tezlik bilan aylanadilar.
Xarakat tenglamasini qo‘llash uchun esa barcha qarshilik momentlari va inertsiya momentlarini valga keltirish, ya’ni elektr motorni valiga keltirish vazifasi paydo bo‘ladi. Bunday keltirish faqatgina xisob-kitob bilan amalga oshiriladi.
Momentlarni keltirish printsipi quvvatlar tengligini saqlashga asoslanadi. Inertsiya momentlari kinetik energiyani saqlanishi printsipiga asosan motor valiga keltiriladi.

9. - rasm. Qarshilik va inertsiya momentlarini motor valiga keltirish

Agar mashina ishchi organi (IO) motor vali bilan uzatish soniga ega bo‘lgan reduktor orqali bog‘lansa (2.9 - rasm, a), ishchi organ qarshilik momenti M_q.i.o ni motor valiga keltirish uchun quvvatlar tengligi sharti qanoatlantirilishi kerak.
M_q.i.o * _i.o= M_q (2.13)
Bunda: M_q.i.o – xarakatga qarshilik momenti (statik moment)
ω_i.o – ishchi organ burchak tezligi
M_q. – elektr motor valiga keltirilgan qarshilik momenti
ω– elektr motor vali aylanish tezligi.
Agar mexanik tizim reduktoridagi isroflar inobatga olinsa, (2.13) tenglamaga foydali ish koeffitsientini kiritish mumkin, unda
^Mq.i.o ^* i.o ^{= M}q ^{* * ƞ}red.
Shunday qilib, ishchi organ validagi statik moment aniq bo‘lsa, elektr motor valiga keltirilgan statik moment quyidagi formula bilan aniqlanadi:
M_s. = _. = (2.14)
Umumiy qoida: statik momentni elektr motor valiga keltirish uchun ishchi organ validagi xaqiqiy statik momentni reduktor uzatish soni hamda foydali ish koeffitsientiga bo‘lish kerak.
Ishchi organdagi inertsiya momenti J_i.o. ni motor valiga keltirish uchun kinetik energiya tengligi shartiga amal qilinishi lozim.
.
Bundan, avval motorga keltirilgan inertsiya momenti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(2.15)


Umumiy qoida: inertsiya momentini motor valiga keltirish uchun kinematik bo‘g‘in inertsiya momentini uzatish soni kvadratiga bo‘lish kerak.
Statik moment va inertsiya momentlarini motor valiga keltirish bilan haqiqiy kinematik sxema o‘rniga (2.9 ram, b) xisobiy kinematik sxemani xosil qilamiz. Bu sxema asosida esa elektr yuritmaning harakat tenglamasidan foydalanishimiz mumkin bo‘ladi:
M – M_q = ( )* yoki M – M_q =J_Σ *
Ishchi mashinalarning ba‘zi bir kinematik sxemalarida ilgarilanma xarakatli bo‘g‘in mavjud bo‘ladi. Bunga misol tariqasida yuk ko‘taruvchi lebyodkaning kinematik sxemasini ko‘rib chiqamiz (2.10 - rasm). Bunda aktiv statik moment lebyodka ilgagidagi yukning og‘irlik kuchi tomonidan hosil qilinadi:
G = m_yuk g
Bu moment lebyodka barabaniga qo‘yilgan bo‘lib, quyidagiga teng :
^Mq(bar.) ^=myuk ^{* g * R}bar

9.