O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

- rasm. Elektr yuritmaning kuch kanali

Elektr yuritma motor rejimida ishlaganda tarmoqdan kelayotgan elektr energiyasi elektrmotor yordamida mexanik energiyaga aylantiriladi. Bu mexanik energiya esa texnologik jarayonni bajarish uchun mashina ishchi organiga uzatiladi (metallarni kesish, nasoslarning ishlashi, yuk ko‘tarish va x.k.) kuch kanalining barcha bolimlarida energiyaning bir qismi yo‘qotiladi. Shuning uchun elektr energiyani o‘zgartirish va uzatish vaqtida isroflarni kamaytirishga harakat qilish kerak. Elektr yuritmaning energetik samaradorligi foydali ish koeffitsenti ko‘rsatkichi bilan belgilanadi. Bu ko‘rsatkich ishchi organdagi foydali quvvat (P_foy) ning ishlatilgan (P_ishl) quvvatga nisbati bilan aniqlanadi.
^ηe.yu^{= P}foy^/Pishl ^{= η}o’zg * ^ηe.m* ^ηu
Yoki bu ko‘rsatkich elektr o‘zgartirgich, elektromexanik o‘zgartirgich va uzatma foydali ish koeffitsentlarining ko‘paytmasiga teng bo‘ladi.


Yuqoridagi formulada:
η_e.yu– elektr yuritmaning F.I.K.i P_foy –foydali quvvat P_ishl–ishlatilgan quvvat
Η_{o’zg –} elektr o‘zgartirgichning F.I.K.i
η_{e.m –}elektromexanik o‘zgartirgichning F.I.K.i
η_{u –}uzatmaning F.I.K.i
To‘liq ishchi mexanizmning foydali ish koeffitsentini aniqlash uchun yuritma F.I.K.ni ishchi mashina F.I.K.ga ko‘paytirish kerak:


^{η =P}tex ^{/ P}ishl ^{= η}e.yu * ^ηi.m
bunda : P_tex –berilgan texnologiya uchun zarur bo‘lgan quvvat
η_i.m – ishchi mashinaning F.I.K. si.
Elektr yuritmalar nafaqat motor (harakatlantiruvchi) rejimda, balki tormoz (toxtatish) rejimida ham ishlatiladi (yukni tushirish, kran yuritishni to‘xtatish va x.k.). Bunday holatlarda tushayotgan yukning potentsial energiyasi yoki harakatlanayotgan massaning kinetik energiyasi kabi tormozlanish energiyalari generator rejimida ishlaydigan elektromexanik o‘zgartirgichga uzatiladi. Bu energiya, agar ishlatilgan energiyani qayta tiklash talab qilinsa, energiya manbaiga qaytariladi. Agar energiyani qayta tiklash talab qilinmasa bu energiya ballast qarshiligi (R) orqali yoqotiladi. (1.6 - rasm).
Elektr yuritmaning asosiy vazifalaridan biri o‘zgartirilgan mexanik energiyaning boshqarishdir, ya‘ni texnologik jarayonini boshqarish. Uni elektr yuritma tarkibiga kiruvchi axborot-boshqarish tuzilmasi amalga oshiradi. Elektr yuritmaning umumiy tuzilishi 1.7 - rasmda ko‘rsatilgan. Bu yerda uzlukli chiziq bilan elektr yuritma tarkibiga kiruvchi va yuritmaning kuch va axborot kanallarini tashkil etuvchi tizimning elementlari chizilgan.

3.