O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

ELEKTR YURITMA HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR

1. 
   Elektr yuritmaning qo‘llanilish maqsadi va vazifalari
   

Elektr yuritma elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirib berish uchun xizmat qiladigan texnik tizimdir. U sanoatda, qishloq xo‘jaligida, transportda, meditsinada, kommunal va ijtimoiy-maishiy sohada hamda kishilik jamiyatining boshqa jabhalarida texnologik jarayonlarni amalga oshirish uchun qo‘llaniladi. Aksariyat mashinalar, agregatlar, texnologik liniyalar va komplekslar elektr yuritma orqali xarakatga keltiriladi.

Biroq elektr yuritmaning vazifasi faqat elektr energiyani mexanik energiyaga aylantirib berish bilan cheklanmaydi, u birmuncha kengroqdir. Har bir ish bajaruvchi mashinani boshqarish zarurati bor, ya‘ni mashinalar motorlarini zarurat bo‘lganda o‘chirish yoki yurgazish talab qilinadi, yoki texnologik jarayonni boshqarish uchun motorlar tezligini, quvvatini, aylanish yo‘nalishini o‘zgartirish va rostlash talab qilinadi, shuningdek ularning xavfsiz aylanishini ta‘minlash uchun zarur bo‘lgan himoya vositalarini (qurilmalarini) qo‘llash talab qilinadi. Ana shunday holatlarda elektr yuritmaga murojaat qilinadi.
Ishchi mashina va texnologik kompleks bir nechta organlardan tarkib topganda har biri alohida elektr yuritma bilan xarakatga keltiriluvchi bu ishchi organlarni texnologik jarayon talablari asosida bir biriga mos ravishda boshqarish vazifasi ham elektr yuritmaga yuklatiladi.
Ishchi mashinani boshqarish avtomatlashtirilgan yoki dasturlangan
boshqaruv moslamalari yordamida operator tomonidan qolaki yoki avtomatik
tarzda amalga oshirilishi mumkin. Agar boshqarish qolaki amalga oshirilsa ham operator vazifasini yengillashtirish va texnologik jarayonni aniqligini oshirish maqsadida boshqaruv kompleksining ba‘zi mexanizmlari avtomatlashtiriladi.
Elektr yuritmaning ikkinchi vazifasi sifatida ish bajaruvchi mashinalar harakatini keltirishimiz mumkin. Bu boshqaruv qolaki, yarim avtomatik va avtomatik tarzda amalga oshirilishi mumkin.
Shunday qilib zamonaviy elektr yuritma - mashina ishchi organini harakatga keltirish va texnologik jarayonni boshqarish uchun mo‘ljallangan texnik tizim deyishimiz mumkin bo‘ladi.
Elektr yuritma ikki vazifasining hamohangligi, ya‘ni elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirish hamda mexanik energiyaning ko‘rsatkichlarini boshqarish (quvvat, zo‘riqish, aylanish momenti, tezlik, tezlanish, siljish masofasi va og‘ish burchagi) elektr yuritmasining mashina ishlab chiqarishdagi o‘rni va vazifasini belgilaydi.