O’zbekiston respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

KIRISH
Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi. Respublikamizninig bozor munosabatlari sharoitida barqaror rivojlanishi va o’z iqtisodiyotini takomillashtirib borishi ko’p jihattan shaharlar rivojlanishiga bog’liq. Tarixga nazar tashlasak, Buyuk Bobil va Misr davlati, Xitoy imperiyasi yoki qadimgi Rim davlatini jaxonga tanitgan ham shaharlar bo’lgan. Shaharlar quldorlik tuzumi davrida vujudga kela boshlagan va jamiyat taraqqiyoti bilan chambarchas bog’liq holda rivojlanib borgan. Eng dastlabki shaharlar Mesopatamiyada e. avv. 3-4 ming yillikda vujudga kelgan. XX-asr boshida yer yuzida aholi soni 1 milliondan oshgan shaharlar 12 ta bo’lgan bo’lsa, endilikda bu raqam 400 dan oshdi. Ulardagi aholi soni bir million emas, bir necha millionga yetdi. Shaharshunos olimlar XX-asrda shaharlar inqirozga uchradi deb “bashorat” qilgan edilar, ammo hozirgi kunga kelib, nafaqat rivojlangan, balki rivojlanayotgan davlatlarning shaharlari ham yiriklashib (Shanxay, Dakka, Qohira, Mumbay, Kalkutta va b.) jahon miqyosida “urbanistik portlash” ro’y bermoqda.
Bugungi kunda ham jahon taraqqiyotini shaharlar boshqarib bormoqda. Tokio, Nyu-York, London, Parij, Moskva shaharlari xalqaro miqyosda iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, madaniy va moliyaviy markazlar sanaladi.
Respublikamiz ham shaharlar bilan yetarli taminlangan. 2018 yil malumotlariga ko’ra mamlakatimizda jami shaharlar soni 119 tani tashkil etadi. Shaharchalar soni esa 1000 dan ortdi. Shunga qaramay, shaharlar rivojlanishiga qator muammolar bor, ularning aksariyati mayda shaharlar, aholi soni kamchiliklar tashkil etadi, shahar qurilishi, planirovkasi, aholisining turmush tarzi qishloqlarga hos. Bu muammolarni hal etish borasida Respublika Prezidenti Sh. Mirziyoyev “Urbanizatsiya jarayonlarini tubtan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida” Farmonini qabul qildi va “O’zbekiston Respublikasida 2030 yilgacha urbanizatsiyani rivojlantirish Konsepsiyasini” ishlab chiqishi lozim deb topdi. Ayniqsa, Surxandaryo viloyati respublikada o’zining urbanizatsiya darajasi, shaharlarining rivojlanishiga ko’ra oxirgi o’rinlarda turadi. Shu bois shaharlarini shakllanish omillari, rivojlanish jarayonlari, joylashish xususiyatlarini hamda qonuniyatlarini o’rganish mavzuning dolzarbligini belgilaydi.