|
Tayanch so‘ va iboralar
Ma’lumotki, qonuniyat - bu barkaror, zaruriy, u eki bu xodisalar va jaraenlar o‘rtasidagi mutanosiblik va muxim aloka. Ijtimoiy extiejlar va sharoitlar o‘quv jaraenining harakteri, uning vazifalari, mazmuni, shakllari, usullari va vositalari qonuniy ravishda aniqlab beradi. Agar o‘qitish jamiyat talablaroini e’tiborga olmasa, u xolda uni, albatta, kayta kurish, takomillashtirish kerak.
1. Demak, ta’lim berish, tarbiyalash va talabalarning umumiy rivojlanishlari bir butunlikda amalga oshirish zarur.
ta’limning mazmuni xaet, xozirgi zamon fani bilan boglangan bo‘lganligi uchun ham, vazifalarda mamlakatning iktisodiy rivojlanishini jadallashtirish muammolari, ishlab chikarishning mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, kompg‘yuterlash kabilar asosida intensivlash o‘z aksini topish kerak. ta’lim koidalari - o‘qituvchining faoliyatini va talabalar tomonidan ilmiy bilimlarini o‘zlashtirilishi, tegishli ko‘nikmalar va malakalar hosil kilinishining asosiy qonuni va yunalishlari o‘z ichiga oladi. SHu bilan bir vaqtda ta’lim koidalari har ikkala faoliyatni, ya’ni o‘qituvchi va talaba tomonidan o‘z oldiga kuyilgan vazifalarni muvaffakiyatli amalga oshirish imkoniyatini beradigan bir kancha talablarni ham umumlashtirib beradi. SHunga ko‘ra ta’lim koidalari o‘qitishning eng muxim vazifalari nazariy va amaliy jixatdan to‘g‘ri xal kilinishining asosiy negizi xisoblanadi.
Ta’lim koidalari deb umuminsoniy tarbiyaning maqsad va vazifalarni amalga oshirishga karatilgan ukish va o‘qitish jaraenlarining yunalish, talabalar tomonidan ilmiy bilimlarni o‘zlashtirilishi, bilim va malakalar hosil kilinishining asosiy qonun va koidalarining yigindisiga aytiladi.
Sungi yillarda olimlar tomonidan yaratilgan pedagogik adabietlarda didaktik koidalar turlicha guruxlashtirilmokda.
Ilmiy bilimlar - vokelikning xakkoniy inikosidir.
Tevarak atrofni o‘rab olgan dunyoning qonuniyatlarini, narsa va xodisalarning ichki muxum xossalari va o‘zaro alokalarini aks ettiruvchi bilimlargina ilmiy xisoblanadi.
Ta’limning ilmiyligi koidasi talaba va o‘quv materiallardagi qonuniyatlarni aks ettirishi, tushunishi va o‘zlashtirilishi uchun to‘g‘ri sharoit yaratish maqsadida zarurdir.
Nazariy koidalarni tushunish - materialning ilmiy asosda izoxlab berishning muxim belgisi bo‘lib, u talabaning fikrlash faoliyati xususiyatlarini belgilaydi. Ilmiy bilimlar ilmiyligicha kolib, vokelikning har xil darajasida aks ettirilishi mumkin. Ilmiy izox ta’limning hamma boskichlarida har bir sinfda ilmiylik koidalari vazifalaridan birini nazariy ma’lumotlar tizimini shu ma’lumotlarida tevarak atrofda dunyoni kanchalik chukur aks etganligi nuktai nazaridan bilib olishdir.
Ilmiylik koidasi barcha esh guruxlardagi va turli o‘quv yurtlardagi talabalarga urgatish uchun ilmiy jixatdan ishonarli amalda sinab kurilgan ma’lumotlar berilishi talab etadi. Ilmiy bilimlarni egallash jaraenida talabalar ilmiy dunyoqarash, e’tiqod tarkib topadi. Tafakkur rivojlanadi.
Ta’limning ilmiy bo‘lish koidasi ta’lim jaraenida talabalarning xozirgi zamon fan texnika tarakkieti darajasiga muvofik keladigan ilmiy bilimlar bilan qurollantirish, eshlarni ilmiy tadkikot usullar bilan tanishtirib borishni tahminlashga karatilgan. Didaktikaning ilmiylik koidasi maktab ta’limining mazmuniga ko‘ra alokador bo‘lib kolmay, o‘qitish usullariga ham alokadordir. U ta’lim jaraenida fan texnika yutuklaridan foydalana oladigan o‘qitish usullari takomillashtirishning ham talab etadi. Dars mazmunining mukobil to‘zilishining tanlash, o‘qitishdagi didaktikaning tizimlilik koidasini xisobga olishni talab qiladi.
Ta’limda izchillikka rioya qilib o‘qitish lozim, toki bugun o‘rganilgan bilimlar kecha o‘rganilganlarini mustaxkamlasin, ertaga o‘rganiladiganlariga zamin hosil kilsin.
Ya’ni o‘tilayotgan fan yoki baen qilinaetgan yangi materialning talabalarning oldingi o‘zlashtirgan ilmiy bilimlari, ko‘nikma va malakalari bilan izchil o‘zviy bog‘lanishi, shu bilan bir vaqtda o‘qitilaetgan o‘quv materiallarini o‘zlashtirish orkali kelajakda yangi bilimlarini o‘zlashtirishga, shuningdek navbatdagi ta’lim boskichiga zamin yaratilishi nazarda tutiladi.
ta’limning bosh vazifasi-o‘quvchilarga fan asoslarini faol, ongli, mustahkam, va sistemali ravishda egallashning ta’minlanishidir. O‘zlashtirish-o‘quvchining uyushgan bilish faoliyatidir. Ijodiy o‘zlashtirish sifatida o‘qish, bilim egallash uch omilga-nimani o‘qitishga bog‘liqdir. O‘zlashtirishning psixologik komponentlari: o‘qishga ijobiy munosabatda bo‘lish, material bilan bevosita hissiy tanishish, olingan materialni faol ravishda qayta ishlash jarayoni bo‘lgan tafakkur, qabul qilingan va ishlab chiqilgan materialni esda olib qolish. O‘qitishning turli bosqichlarida analitik-sintetik faoliyat.
O‘quv faoliyati bu shunday faoliyatki, unda shaxsning psixik jarayonlari shakllanadi va rivojlanadi, uning asosida yangi faoliyatlar yuzaga keladi.
O‘quv faoliyati insonning butun hayoti davomida namoyon bo‘luvchi uzluksiz jarayondir.
Rus psixologi A.N.Leontev inson faoliyatining psixik va Amaliy shakllari mavjudligini, bola ongi aynan o‘quv faoliyatida o‘sishini ta’kidlaydi.
D.B.Elkonin esa o‘quv faoliyatining xususiyatlarini ko‘rsatib, uni mohiyatiga, mazmuniga va o‘zini namoyon bo‘lish shakliga ko‘ra ijtimoiyligini ta’kidlaydi.
2. O‘quv faoliyati bu shunday faoliyatki, uning natijasida avvalo o‘quvchida o‘zgarish yuz beradi. Uning mahsuli turli motivlar asosida, qurilgan bo‘lishi darkor. Bu motivlar bevosita o‘quvchi shaxsining o‘sishi va rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. O‘quv faoliyati ta’lim, o‘qish va o‘rganish degan tushunchalar bilan bevosita bog‘liqdir. Ta’lim o‘qituvchi va o‘quvchi hamkorligidagi o‘quv faoliyati o‘qituvchining bilim, ko‘nikma va malakalarini o‘quvchilarga o‘rgatish jarayonidir.
Ta’lim jarayoni bevosita muayyan axborotni, harakatlarni, hulq-atvorning shakllarini o‘zlashtirishga qaratilgandir. O‘quv faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, ular bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirishga, o‘rgatishga xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
