О’збекистон республикаси олий ва о’рта махсус та’лим вазирлиги тосҳкент кимйо технологийа институти «Саноат екологияси»



Download 6,44 Mb.
bet18/67
Sana23.02.2022
Hajmi6,44 Mb.
#182448
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   67
Bog'liq
ЭКОЛОГИЯ маър. матн кирил., 2011

Мониторинг синфланиши







Ифлословчилар мониторинги
Консероген моддалар мониторинги ҳам катта аҳамиятга ега. Кимёвий бирикмаларнинг турли гуруҳ вакиллари консероген та’сир ко’рсатиши мумкин. Улардан асосийлари қуйидагилар: полиароматик углеводородлар, нитробирикмалар, сиклик аминлар, микротоксинлар. Кимёвий консерогенларнинг сиркулясияси қонуниятларини о’рганиш шуни ко’рсатдики, ҳар хил жойларда, ма’лум бир шароитларда улар йиг’илиши, бошқаларда еса деградасияга (ё’қ бо’лиш) учраши мумкинлигини ко’рсатади. СҲундай қилиб, атроф-муҳитдаги консерогенлар мониторинги улар консентрасиясини фазовий ко’рсаткичларигача пасайишига ко’маклашиши ва шу билан у рак касаллигини камайтириш муаммосини ечишда ко’маклашиши лозим.
Сун’ий мутаген омилларни ҳисобга олиш катта аҳамиятга ега. Биосферани мутагенлар билан ифлосланиши натижасида ҳосил бо’ладиган генетик оқибатлар муаммоси катта аҳамият касб етади. Мутаген бо’либ нафақат кимёвий моддалар балки мутаген омиллар компексини ҳосил қилувчи радиасия ва биологик омиллар ҳисобланади.
Мутагенлар еволюсия пайтида тирик материяда яратилган енг қимматбаҳо - инсоннинг генетик программасини, шунингдек биосферада яшайдиган ҳайвонларни ҳамма турлари, о’симликлар, бактерия ва вируслар генофондини шикастлайди.
Атроф муҳит умумий маниторингининг иккинчи босқичи бо’либ риоекологик ёки табиий – хо’жалик мониторинги ҳисобланади. У биологик мониторингга зарурий қо’шимчадир, чунки унинг доирасини кенгайтириб, инсон томонидан унинг хо’жалик фаолиятида фойдаланиладиган атроф муҳитнинг табиий захираларини о’рганади. Бунда РЕК атроф-муҳит о’з о’зини тозалашга бо’лган табиий хусусияти каби геотизимли тестлар ишлаб чиқилади. Асосий геотизимларга екотизимларнинг муҳим гуруҳлари киритилиши керак – қо’риқхона холатидаги табиий ҳудудлар, асосий табиий – техник (биринчи навбатда қишлоқ хо’жалик екотизимлар) ва “юқори” тоифадаги антропоген (масалан, шаҳар) екотизимлар.
Атроф – муҳитни антропоген мониторингини учунчи босқичи бо’либ биосфера мониторинги ҳисобланади. Унинг мақсади – глобал миқёсда кутиладиган о’згаришларнинг кузатувини, назоратини ва истиқболларини аниқлашни та’минлашдир.
Биосфера мониторингга қуйидагилар устидан кузатувлар киритилиши лозим:

  • Жаҳон сув баланси устидан;

  • Намликни глобал табиий айланиши устидан;

  • Сув балансларнинг антропоген о’згариши устидан;

  • Намликни табиий айланишида бузилишлар;

  • СҲунингдек, келажакка истиқболлар белгиланиши лозим.

Биосферанинг екалогик захираларини ва унга та’сир ко’рсатилиши мумкинлигини ҳисобга олган халқ хо’жалигини уйг’ун ривожланиши мониторинг тизими орқали тақдим етиладиган табиий муҳит ва ундаги антропоген о’згаришлар то’г’рисидаги кенг ахборатлардан фойдаланган ҳолда амалга оширилиши мумкин.
Мониторинг орқали олинган атроф-муҳит то’г’рисидаги кенг ахборотлар ко’лами ва уларни ахборат марказида қайта ишлаш амалдаги ҳолатни баҳолаш ва шунинг асосида назорат ва антропоген та’сирнинг ноқулай оқибатлари олдини олиш имкониятини яратади. У табиий муҳитдаги о’згаришларнинг истиқболларини белгилаш учун асос бо’лиши керак. Мониторинг табиий ресурслардан фойдаланиш, муҳофаза қилиш ва қайта тиклаш бо’йича оқилона услубларни ва табиатдан фойдаланишда хуқуқий негизларнинг ягона тизими асосларини ишлаб чиқаришда илмий замин яратиши лозим.Мониторинг антропоген узгаришларнинг манбалари; антропоген-та’сирнинг кимиевий , физикавий, биологик омиллари ва уларнинг та’сирида табиатда содир булаетган узгаришларни кузатади. У биосфера елементларидан кайси бири инқирозга учраши мумкинлигйг ва инқирозга олиб келувчи асосий омилларин аниқлайди. Мониторинг махаллий, ҳамда Йер шари миқёсида кузатиш ишларини олиб боради:
Узбекистон республикасида турли босқичларда: махаллий, регионал ва глобал- кузатув ишларини олиб борувчи мониторинг системаси ишлаб чикилган. У қуйидагиларни уз ичига олади:
1.Йер усти сувларининг назорат килувчи станция мавжуд бо’либ, у уз кузатув ишларини 94 манба, 134 та текширув нукталари, 187 та намуна олиш жойларида амалга оширади. У ерларда сувларнинг таркибидаги минерал компонентлар, биоген модданинг миқдори, нефт махсулотлари, фенол, хлорорганик ва фосфорорганик пецицидлар, ог’ир металлар, фтор, еримайдиган заррачалар ва бошқаларнинг миқдори аниқланади.
2. Шунингдек атмосфера егин-сочинларининг кимиевий таркибини кузатиб турувчи кузатиш системаси ҳам мавжуддир. Ҳамуналар таркибидаги сулфатлар, хлорид лар, гидрокарбонатлар, нитратлар, калций, магний, калий, фторидлар ва бошқаларнинг миқдори аниқланади.
3.Саноати енг ривожланганшахарларнинг кор қатламаларининг 26 тур модда билан ифлосланишини кузатув ишлари олиб борилади.
4. Атмосфера ҳавосини ҳолатини доимий текшириб турувчи 25та шахарда 65 та доимий постлар фаолиятлари ко’рсатмокдалар.
Бошгидромет ташкилоти таркибига қуйидагилар киради: Узбекистон республикаси атроф муҳитни кузатувчи маркази. Унинг 2 та комплекс лабораторияси Фаргона ва Навои шахарларида, 7 та лабораторияси Олмалиқ, Ангрен, Андижон, Бекобод, Самарканд ва Чирчиқ шахарларида, 4 та кузатув гуруҳлари Бухоро, Гулистон, Нукус, Наманган шахарларида жойлашгандир. Яна Сарирсиё тармоқлараро лабораторияси атроф муҳитини ифлосланишини, 2 та станция Чотқол курикхонасида ҳамда «Абрамов музлигида» кузатиб туради.
Республикамиз қишлоқ марказлари, саноати ривожланган шахар атрофлари ва нохия марказларида тупроқнинг ифлосланиши ва о’симликлар заҳарланиши устидан назорат ишлари доимий равишда олиб борилади. Сув ресурслари буйича ма’лумот йигувчи база- кадастри бо’либ ма’лумот йигувчи база- бу 1979 йилдан буен фаолият ко’рсатмокда ва у хар 5 йилда сувдан фойдаланиш сохасида О’збекистон давлат сув хужалигини лойхалаш институтига, ер усти сувлари сохасида еса, Давлат екология кумитасида уз назорат ва кузатув ишлари натижасида бериб туради.
1977 йилдан бери- Узбекистон ер ресурсларидан фойдаланиши лойхалаш институти турокнинг сифатии ва миқдорини доимий хисобга олувчи - кадастр ёрдамида кузатув инларини олиб боради.
Далват табиатни муҳофаза қо’митасининг аналитик назорат инспекциялари томонидан 11 нохия марказларида, Тошкент шахри ва 10 шахарларда оқова сув таркибидаги 42 модда, атмосфера ҳавосига тушаетган 10 турли заҳарли моддалар ва уларнинг манбалари устидан аналалитик назорат ишлари олиб борилади. Тошкент шахридаги давлат инспекцияси лабораторияларга услубий рахбарлик ишларини ва фаолиятларини ташкил қилиш, бошқариш ишларини олиб боради.

Download 6,44 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   67




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish