O’zbekiston respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Mavzu: Qaytaruvchi prizmalar va prizmalar sistemasi.
Qaytaruvchi prizmalarning asosiy ishlatilish sohalari:
1-optik o’qning yo’nalishini o’zgartirish (sistema o’qining parallel ravishda siljitilishi);
2-aks tasvir hosil qilish;
3-nurlar dastasini ajratish yoki birlashtirish;
4-vizalash to’g’ri chizig’ining yo’nalishini o’zgartirish;
5-tasvirni aylantirish yoki uning burilishini kompensatsiyalsh;
6-vinokulyar sitemalardagi okulyarlar o’qlari orasidagi masofani o’zgartirish.
Prizmani og’dirish burchagi nurning yurish uzunligi va aks tasvir hosil qilish turi kabi parametrlar xarakterlaydi. Prizmalarni hisob kitob qilganda uning bosh ko’ndalang kesim tekisligidagi nurlarning yo’li albatda ko’rib chiqiladi.
Prizmaning qovurg’alariga perpendikulyar tekislik uning bosh ko’ndalang kesim tekisligi deyiladi. Prizmaning o’lchamlari va nurlarning yo’li uzunligini aniqlash uchun optik razvyorka usulidan foydalaniladi. Ya’ni prizma yassi parallel plastina bilan almashtiriladi. Bu plastina nurlarni prizma kabi sindiradi ammo bu plastinada qaytishlar vujudga kelmaydi.
Prizma yassi parallel plastinaga almashtirish uchun prizmalarning qirralari tasvirni va qaytgan nur yo’lini qurish lozim. Bu sxemani qurish qaytaruvchi qirralardan nur qaysi ketma – ketlikda qaytsa o’sha ketma – ketlikda chizilishi lozim. Sxema chizilgandan so’ng qaytaruvchi qirralarni hisobga olmaslik mumkin ham bo’ladi. Chunki ular nurlarning xarakatlanish yo’nalishiga ta’sir qilmay qo’yadi.
Prizmadagi nurlar yo’li uzunligining nurlar dastasi maksimum diametriga nisbati prizmaning koeffitsientiga teng bo’ladi.

Prizmalar ikkita xarf va son bilan belgilanadi:
1-xarf – Qaytaruvchi qirralarning soni (A-1 qirra, B-2 qirra, V-3 qirra). Tomli prizmalar K xarfi bilan belgilanadi. (AK, BK, VK).
2-xarf – prizma konstruksiyasi xarakterini belgilaydi. (R-teng yonli, P-penta prizma, U-yarim penta prizma, S-rombik prizma, M-uzoq o’lchamlari teng, T-lemen prizmasi) son simmetriya o’qidan nurning og’ish burchagini belgilaydi. (graduslarda). Eng keng tarqalgan prizmalarni ko’rib chiqamiz: