OILA – KICHIK BIR VATAN
92
Oila-bu jamiyatning bir bo’lagi, kichik bir Vatan, insoniy muhabbat
ifodasi, insonni dunyoga keltiradigan makon, ilk tarbiya o’chogi, yurt boyligi
va tayanchi, mehr-muhabbat ramzi. Bu barcha fuqarolardan o’z oilasini
mustahkamlash, uning har bir a’zosini vatanparvar, davlatimiz uchun
sidqidildan xizmat etuvchi, sodiq farzand qilib tarbiyalashni talab qiladi.
Oila - jamiyat taraqqiyotining muayyan bosqichida vujudga keladigan
ijtimoiy hodisa bo’lib, u muayayn ijtimoiy munosabatlarni o’zida aks ettiradi.
Oila farovonligi, bolalarni ma’naviy va jismoniy jihatdan sog’lom qilib
tarbiyalash mamlakat boyligining va kuch-qudratining negizidir.
Oila - ayni vaqtda jamiyatning o’ziga xos ijtimoiy muassasasidir. Oila
jamiyatning uzviy qismi bo’lganligi uchun u qancha mustahkam bo’lsa,
jamiyat ham shuncha mustahkam bo’ladi.
O’zbek oilasining o’ziga xos bir qator xususiyatlari mavjuddir:
1) O’zbek oilasining uzoq tarixiy o’zgarishlar natijasida shakllanib
kelganligi;
2) o’zbek oilasining aksariyat urf-odatlari, marosim va an’analari islom
qoidalariga va axloq normalariga asoslanganligi;
3) o’zbek oilasi qadimiy tarixiy boy an’analarga ega ekanligi xamda
buyuk insonlarni etishtirganligi;
4) oilaning ko’p bolali bo’lishga asoslanganligi;
5) o’zbek oilasining mehmondo’stligi va bag’rikengligi;
6) o’zbek oilasining mehnatsevarligi;
7) o’zbek oilasining zamonaviy ma’naviy va madaniyatga ega bo’lishi
kabilar shular jumlasidandir.
Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy-madaniy jabhalarda amalga
oshirilayotgan tub islohotlar jarayonida oila masalasiga e’tibor davlat siyosati
darajasiga ko’tarildi. Albatta, bu bejiz emas, chunki porloq ertamiznnng tamal
92
Bekchanova R.R.
– filologiya fanlari nomzodi – O’zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi,
Harbiy-texnik instituti
333
toshlari oilada qo’yiladi. Xalqimiz qadim-qadimdan oilani muqaddas deb bilgan. Axir
oila ahil va totuv bo’lsa jamiyatda tinchlik va hamjihatlikka erishiladi, davlatda
osoyishtalik va barqarorlik hukm suradi. Oila farovonligi-milliy farovonlik asosidir.
Demak, mamlakatimizda oila farovonligini ta’minlash davlatimizning asl maqsadidir.
Har bir millatning ma’naviy boyligi milliy va umuminsoniy qadriyatlarning
birligidan tashkil topadi. Ma’naviy meros o’tmishning yutug’i. Uni to’la, odilona
egallash va rivojlantirish esa hozirgi avlodning vazifasidir. O’z madaniy merosini,
qadriyatlarini bilmaslik yoki mensimaslik manqurtlikdir. Ularni boyitib, yuksak
darajaga ko’tarishga intilmaslik esa millat va uning istiqloli uchun fojeadir. Ma’na-
viyati yuksak darajada rivojlangan insongina istiqlol, vatanimizning ulug’ bir kelajagi
uchun mehnat qilishga o’zida kuch va qudrat topa oladi.
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida erishgan yutuqlarimiz, istiqlol g’oyalari
bilan sug’orilgan ko’rgazmali targ’ibot vositalarini shakl va mazmun jihatidan rang-
barangligini ta’minlash, xalq og’zaki ijodi namunalarini kuylovchi oilaviy baxshilar
va ularning sulolalari chiqishlarini tashkil etish va ularning ijodlari asosida hujjatli
filmlar yaratish va ularni har bir oilaga kirib borishini ta’minlash ma’naviy barkamol
fuqarolarni tarbiyalashda muhim vosita hisoblanadi.
Ijtimoiy-ma’naviy muhitni yanada sog’lomlashtirish, diniy aqidaparastlikning
oldini olish, ma’naviy tubanlik, zo’ravonlik kabi illatlarni batamom yo’q qilishga
erishish maqsadida har bir idora va tashkilotda, ta’lim-tarbiya muassasalarida, jamoa
xo’jaliklarida maxsus «ma’naviyat kunlari», «ma’naviyat saboqlari» - o’quvlari;
muzey, tarixiy qadamjolarga sayohatlar Vatan mehnat qahramonlari, tarixiy va
taniqli shaxslar bilan uchrashuvlar o’tkazish; ijodkor oilalar, yoshlar klublari tashkil
etish; ajdodlarimiz madaniy merosi, urf-odatlari, to’y va motam marosimlari, xalq
og’zaki ijodi, o’zbek milliy hunarmandchilik namunalarini yig’ish, o’rganish va
kelgusi avlodlarga yetkazish maqsadida ilmiy ekspeditsiyalar uyushtirish oilada
ma’naviy yuksak avlodni shakllantirishda ijobiy rol o’ynaydi.
Oila-mahalla, oila-maktab, oila-jamoatchilik, oila-oliy va o’rta maxsus o’quv
muassasalari hamkorligi tizimi asosida o’tkaziladigan tadbirlar albatta ijobiy samara
berishi tabiiy.
334
O’zbekona jamoat fikriga va jamoat bo’lib ish yuritish fazilatimiz diqqatga
sazovor. To’ylarimiz ko’pchilik uchun jamoa tomonidan o’tkaziladi. To’y oldidan
bo’ladigan maslahatlar, qarindosh-urug’ning erta sahardan kelib, to’yxona oldida qo’l
qovushtirib, nozik tavoze ila mehmonlarni kutib olishlari, hovlida esa to’y
mutasaddilarining odamlarni joylashtirib oldiga iltifot bilan choy va osh tortishlari —
bu milliy odatlarimizning ko’rki emasmi? Etti yot begona odamlar mahalladan stol-
stul tashishsa, qozon, samovar, choynak-piyola olib kelsa, to’y tarqalguncha mezbon
yonida tursa — bunaqa oliyjanoblik, bunaqa jamoaviy ruh va mehrni qaerda
ko’rgansiz?
Odamlarning boshini qovushtiradigan, ularni bir tan bir jon bo’lib mehnat va
rohatga jalb etadigan pur-hikmat urf-odatlarimizni sanab ado etib bo’lmaydi.
«Hashar» deb atalgan shunday milliy udumimiz borki, uning ta’rifi har qanday millat
odamlarini hayratga soladi. Milliy urf-odatlarimiz, ota-bola, qaynona-kelin,
qarindosh-urug’chilik va hokazo ma’naviy ziynatlarimizni o’ylasak, ko’z oldimizga
birinchi galda Abdulla Qodiriyning «O’tgan kunlar» romani keladi. Nazarimda,
o’zbek xalqining’ milliy fazilatlarini ulug’lovchi, uni dunyodagi eng noziktab xalqlar
qatoriga olib chiqib, ko’z-ko’z qilgan bu romanga teng keladigan asar hamon
yaratilgani yo’q. O’quvchilar hatto etnografik yo’nalishda bo’lsada, milliy g’urur va
iftixor tuyg’ularini o’yg’otadigan o’zbekona asarlarga chanqoq bo’lib yurgandek
tuyuladi.
Barkamol axloq va yaxshi xulq, birdaniga paydo bo’lmaydi. Xalq, axloqiy
mezonlari ko’hna ona zamin bilan, Vatan deb atalmish mo’jiza bir diyor bilan, uning
jonli va jonsiz xilqati, quyoshi, havosi, bulog’u daryolariga ruhiy rishtalar bilan
bog’langan. Bu rishtalar xuddi ona vujudidan hayot nurini oluvchi bola kindigi
singari ona zaminga ulangan. Ana shuning uchun axloqiy tasavvurlarimiz, adab
maktabimiz pirovard natijada millat uchun, uning obro’si va istiqboli uchun xizmat
qilsagina boshqalarda ehtirom va havas tuyg’ularini o’yg’otadi; ana shundagina
millat o’z o’tmishini, taqdirini, urf-odatlarini unutmaydi. Yaxshi fazilatlar, odatlar,
an’analar va imonli kishilar siymosi avlodlar yo’lini shamchiroq, yanglig’ yoritib
boradi.
335
Dunyoda shunday bir kitob borki, u hech qachon o’qib tugatilmaydi, shunday
bir musiqa asari borki, uni oxirigacha ijro etib bo’lmaydi. Bu xalq, millat hayoti,
taqdiri, urf-odatlaridir.
Mustaqillik tug’ilgan tillarni biyron qilib yubordi, egilgan bilaklarga kuch berdi,
orzumand nigohlarga nur bag’ishladi, tafakkur ufqini kengaytirdi, millat taqdiri va
insoniy ideallar qismatini adolat va istiqbol tarozisi ustiga qo’ydi.
Har inson o’z qo’shig’ini aytish bilan barobar zamon va millat kuyiga quloq,
tutishi ham qarz, ham farz bo’lib qoldi. Shu bois, ba’zi unutilgan yoki odatiy bir
yo’sindagi fazilatlarimiz, axloqu odob sohasidagi bebaho mulkimizni eslash
qanchalik ko’ngilni yashnatib yuborsa, zamona zayli bilan xalqimizga kirib qolgan
yoki ta’bimizni xira qilayotgan jihatlar shunchalik dilimizga ozor beradi. Vatan-
ostonadan boshlanadi. Demak, Vatan oila ostonasidan boshlanadi. Vatanparvarlik,
milliy g’urur, milliy o’zlikni anglash shu oilada shakllanmog’i zarur. Burch - ota-ona
oldidagi farzand burchi, farzand oldidagi ota-ona burchi va vazifalari aynan oilada
shakllanishiga erishish zarur. Bu o’rinda oila, maktab, jamoatchilik hamkorligini
ta’minlash joiz, Vatanparvarlik hissini o’z farzandi qalbiga singdirolgan ota-onaning,
shunday ruh bilan yashaydigan xalqning kelajagi porloqdir. Yurtini sevgan, uning
porloq, kelajagiga ishongan har bir fuqaro, har bir kishi uchun yurt taraqqiyotiga
ulush qo’shish asosiy maqsadga aylanadi.
Darhaqiqat, mamlakatda mavjud 5 millionga yaqin oilalarning aksariyati,
aholining 60 foizi qishloqda istiqomat qiladi. Yurtboshimizning Oliy Majlis 10
sessiyasida so’zlagan nutqidan kelib chiqqan holda qishloq aholisiga, oilalarga
maishiy va madaniy turmush sharoitini yaratish, qishloqda sanoatni, maishiy xizmat
shoxobchalarini olib kirish, zamonaviy maktab, kasalxonalar, poliklinikalar barpo
etish va ularni foydalanishga topshirish, aholining, shu jumladan, qishloq aholisining
ishsiz qatlami uchun yangi ish o’rinlari yaratish, ularning mehnat sharoitlarini
yaxshilash - oila farovonligi, uning iqtisodiy manfaatlarini yuksak saviyaga ko’tarish
uchun zamindir.
Mamlakatimizda adolatli, huquqiy, demokratik jamiyat qurish jarayoni shahdam
qadamlar bilan borayotgan bir sharoitda qonun ustuvorligini ta’minlash zamirida oila
336
a’zolarining huquqiy madaniyatini shakllantirish oila manfaatlarini ta’minlash
borasida amalga oshirilayotgan ustuvor yo’nalishlaridan biriga aylanib qoldi.
Oila a’zolarining huquqiy savodxonligi uning huquqiy himoya qilinishi huquqiy
jamiyat barpo etishning negizidir,
Buning zamirida:
- aholi, shu jumladan, oila a’zolarining yosh tabaqalarga mos huquqiy bitim
berish dasturlarini yaratish, huquqiy ong va tafakkurini shakllantirishning samarali
shakl va metodlarini aniqlash, bu borada noan’anaviy ta’lim-tarbiya usullaridan keng
foydalanish;
- o’quv yurtlari, idora va tashkilotlarda huquqiy mavzuni yorituvchi burchaklar,
xonalar tashkil etish, huquqiy bilim kunlari o’tkazish, radio o’quvlari uyushtirish;
- huquqiy mavzuga bag’ishlangan ommabop risolalar, gazeta va jurnal
maqolalari, mutaxassis maslahatlarini chop etishni kuchaytirish, ruknlar rang-
barangligiga erishish;
- oila huquqi bo’yicha mutaxassis kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish;
- joylarda baxt va nikoh uylari qoshida bo’lajak kelin-kuyovlar uchun maxsus
o’quv kurslari, «Oila» klublari, «huquqiy maslahat» telefonlari tashkil etish va
targ’ibot-tashviqot guruhlarini tayyorlash;
- oilalarda huquqiy bilim berishni takomillashtirishga yordam beruvchi
sotsiologik tadqiqot ishlari olib borish va uning natijalari asosida metodik tavsiyalar
ishlab chiqish va amaliyotga keng tatbiq etish, bu borada huquqni muhofaza qilish
tashkilotlari bilan boshqa mutasaddi davlat va jamoat tashkilotlarining hamkorligini
mustahkamlash kabi masalalarga alohida e’tibor berish yotadi.
Hozirgi kunda mamlakatimizda sog’lom turmush tarzini yaratish
borasida juda ahamiyatga molik bo’lgan ishlar amalga oshirilmoqda.
Jumladan qilinayotgan ko’pgina xayrli ishlar, yoshlarga yaratib berilayotgan
shart-sharoitlar, sog’liqni saqlash borasida qilinayotgan ko’zga ko’rinadigan
ishlarning ko’pchiligi shular jumlasidandir.
Har bir davrning o’z dardi, talabi va ehtiyojlari bo’ladi. Mustaqillik odamlar va
jamiyat taqdiriga taalluqli juda ko’p jumboqlarni echib tashlash bilan barobar
337
ma’naviyatimizning qator muammolarini ko’ndalang qilib qo’ydi. Ayniqsa, axloq-
odob masalalari katta ahamiyat kasb etib qoldi. Buning sabablari ko’p: bir tomondan,
inson deb atalmish hayot gultojisiga bo’lgan munosabat o’zgardi, uni azaliy va
abadiy pok ma’naviyat yo’liga qaytarish rejalari tuzila boshlandi; katta yoki kichik,
yaxshi yoki yomon, ilg’or yoki johil millat bo’lmasligi, yomonlikning millati-yu,
yaxshilikning chegarasi yo’qligiga qanoat hosil qildik. Inson o’z millati an’analari
va umumbashariy qadriyatlar asosidagina kamolotga erishishi qog’ozda emas, amalda
tan olindi; ikkinchidan, soxta baynalmilalchilik, qog’ozdagi xalqlar do’stligi g’oyalari
odamlar orasida uzoq, zamonlardan buyon shakllanib, rivojlanib kelayotgan
birodarlik tuyg’ulariga rahna solib qo’ygani, odamlarning millat ajratmasligi uchun,
bir-biriga mehrli-oqibatli bo’lishi uchun urush yoki qahatchilik, zilzila yoki tabiiy
ofatlarni boshidan kechirishlari shart emasligi, ijtimoiy adolat o’rnatilgan joyda
xalqlar va millatlarning chin insoniy fazilatlari gurkirab unishiga ishonch hosil qila
boshladik. Ayrim odamlarni aldash mumkin bo’lsa ham millatlarni uzoq aldab
bo’lmasligiga endi hamma tushunib etdi.
Milliy an’analar ma’naviy sog’lom oilani barpo etadi.
Sog’lom milliylik barq urgan joyda umumbashariy fazilatlarning qadriga etish
ham ortadi, millatlar o’rtasidagi do’stona munosabatlar ham kamol topadi.
Oila ahilligi, barkamol farzandlar jamiyat mustahkamligi va ma’naviy
yetukligining garovidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |