|
Инсон фаолиятининг аввалдан фикран ўйланган, мўлжалланган самарага эришиш натижаси албатта мақсадидир.
Мана шу мақсадни амалга ошириш борасида қатор қийинчиликларга қарамай кутилган самарани таъминлашга вазифа деб аталади.
Boshqarmoq ma’nosini anglatadigan menejment sо‘zi о‘tgan asrning ikkinchi yarmidan amerikalik muhandis Frederik Teylor nomi bilan chambarchas bog‘liq holda tushunilgan, shuning uchun ham “teylorizm” ta’limotining muallifi “Boshqaruv aniq qonun va qoidalarga tayanadigan haqiqiy ilm” deb atagani bejiz emas.Haqiqatan ham menejment – boshqaruv,ya’ni moddiy va ma’naviy resurslarni, xodimlarni boshqarish, uning asosiy maqsadi esa – samarali natijadorlikdir.
Tashkilot kattadir, kichikdir boshqarishga, boshqaruvchiga zaruriyat bor, har qanday faoliyat turi esa о‘sha mehnatning idtimoiy xususiyatlariga bog‘liq. Tashkilotdagi mehnat taqsimoti, mehnatga va xodimlarga munosabat, har xil nizolar, kelishmovchiliklar ishning kо‘lamiga bevosita bog‘liq.
Yuqorida ta’kidlab о‘tilganidek ,hokimiyat vakolati va ta’siriga ega bо‘lgan jismoniy va yuridik shaxslar boshqaruv subyektlari vazifasini о‘taydilar
Hokimiyat ta’siri esa boshqaruv obyekti hisoblanmish jismoniy va yuridik shaxslarning qator ijtimoiy-iqtisodiy tizimlardan foydalanish jarayonlarida о‘z ifodasini topadi
Boshqaruv faoliyatining asosini ham boshqa faoliyatlar singari tabiat, jamiyat va inson tafakkurining obyektiv qonuniyatlari tashkil etadi.
Har sohada bо‘lgani kabi tabiat qonunlariga zid harakat boshqaruv jarayonlarida ham katta yо‘qotishlarga sabab bо‘lishi mumkin. Mavjud jamiyat qonunlarini inkor etish esa, jamiyatda qator ijtimoiy qarama-qarshiliklar, qaltis vaziyatlar va kelishmovchiliklarning yuzaga chiqishiga zamin yaratadi. Bu о‘z navbatida inson tafakkuri qonunlarini inkor etilishiga, jamiyat va shaxsning mushtarak taraqqiy topishiga monelik kо‘rsatadi.
Odatda tashkilotni boshqarish mas’uliyatli faoliyat hisoblanib, quyidagilarni о‘z ichiga oladi:
turli tamoyillar, maqsad va vazifalar, usullarni mujassam etgan boshqaruv mexanizmi;
-yuqori turuvchi hokimiyat va boshqaruv organlari, soha ekspertlari, axborot- kommunikatsiya vositalaridan iborat boshqaruv tarkibi;
-tashkilot faoliyatiga doir lozim qarorlarni qabul qilish, nazoratini ta’minlashdan iborat boshqaruv jarayoni.
- tashkilot mutasaddilaridan tortib oddiy xodimgacha bir xil maqsad yо‘lida harakat qilishi maqsadning yagonaligi tamoyiliga asos bо‘ladi, xodimlar, mutaxassislar va ishchilarning yagona maqsad va vazifalar yо‘lida birlashishi zaruriyatini yuzaga keltiradi.
-xodimlar mehnatining samarasi albatta rag‘bat va mukofotda, muhimi ularning mehnat samaralariga berilgan e’tiborda ekanini hisobga olsak, moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish tamoyili vazifasini tо‘la tushunib yetamiz, tashkilot xodimlarining mehnati natijalarini munosib taqdirlash orqali mehnat unumdorligi va ishlab chiqarish samaradorligini yuksaltirish yotadi.
- kam xarajat sarflab, kо‘proq naf olish, vaqt va moliyaviy xarajatlarning tejamkorligiga erishish tamoyili samaradorlik tamoyili mazmun-mohiyatini bildiradi.
Har bir tashkilot faoliyatini tashkil etish va boshqarish ma’lum bir tamoyillarga asoslanib amalga oshiriladi. Bu tamoyillar boshqaruv faoliyati g‘oyalarining tayanch va fundamental asoslarini tashkil etib, boshqaruv obyektlari va subyektlariga xos bо‘lgan jarayonlar, voqea va hodisalarni ilmiy anglash hamda
maqsadli foydalanishga imkon beradi. Ma’lum tajribaga ega, boshqaruv jarayonlarini puxta egallagan rahbarlargina boshqaruv maqsadi va vazifalarini atroflicha о‘rganib, о‘z vaqtida, manfaatli qarorlar qabul qiladilar.
Ijodiy yoki ilmiy faoliyatni tashkil etish va boshqarishda mas’uliyatli xodimlar orasida majburiyatlarning tо‘g‘ri taqsimlanishi mehnat taqsimoti tamoyilini bildiradi.
Boshqaruvchining vakolati majburiyat natijalari borasidagi javobgarlik tamoyilini belgilab berar ekan, bu tamoyil majburiyat tamoyili deb ataladi.
Har qanday tashkilotda mehnatkashlarning joriy etilgan mehnat tartibi, qoidalari, mehnatga munosabati intizom tamoyilini belgilab beradi.
Tashkilotda yagona rahbar topshiriqlariga amal qilish, topshiriqlarning muhokamasiz va sо‘zsiz bajarilishini ta’minlash tamoyili esa yakkaboshchilik tamoyilini bildiradi.
Menejment nazariyasi va amaliyoti bir necha tarixiy davrlarga bо‘linishi fanda isbotlangan:
Birinchi davr – qadimiy davr.
Ikkinchi davr - eramizdan oldingi 9-7 minginchi yillardan taxminan XVIII asrgacha bо‘lib, eng uzoq davrni о‘z ichiga oladi.Birinchi bо‘lib boshqaruvga faoliyatning alohida sohasi sifatida tavsif bergan mashhur yunon faylasufi Suqrotdir (eramizdan avvalgi 480-397 yillar),u boshqarishning turli shakllarini tadqiq qilar ekan, universallik prinsini tadqiq qildi, qadimgi yunon faylasufi Platon (eramizdan avvalgi 428-394 yillar) esa davlat boshqaruv shakli klassifikatsiyasini yaratdi, buyuk sarkardalardan biri Aleksandr Makedonskiy (eramizdan avvalgi 365-323 yillar) harbiy boshqaruv nazariyasi va amaliyotini rivojlantirdi.
Boshqaruv haqidagi fan doimo harakatda bо‘lib, yangi yо‘nalishlar, maktablar, oqimlar shakllanib borgani sayin, tadqiqotchilarning ilmiy – nazariy qarashlari qator muammolarga yechib topib bordi.Boshqaruvga sistemali (tizimli) yondashuv tadqiqotchilarning tahlil va talqinlariga asosan о‘zgara bordi.
Boshqaruvning tamoyillari klassifikatsiyasi borasida bir necha yondashuvlar mavjud. Boshqaruv tamoyillari deganda rahbarlikning fundamental qoidalari
kо‘zda tutiladi. Ular iqtisodiy-ijtimoiy qonunlar harakati va boshqarish usullari bilan bog‘liq bо‘lgan voqeliklarning mohiyatini о‘zida mujassam etgan bо‘ladi.
Boshqarish mexanizmini quyidagicha ta’riflash о‘rinlidir:
Do'stlaringiz bilan baham: |
