O’zbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi o’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti eshkak eshish nazariyasi va uslubiyati chirchiq-2020 yil

Nazorat savollari

1. 
   Taktika deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Musobaqa faoliyatida qanday taktik harakatlar bor?
   
3. 
   Taktika bilan strategiyaning farqi nimada?
   
4. 
   Taktikaning qanday turlarini bilasiz?
   
5. 
   Uzoq masofaga eshkak eshishda qanday taktik usullarni qo’llash mumkin?
   
6. 
   Musobaqaga tayorgarlik korishda tog’ri taktikani ishlab chiqishda nimalarga e’tibor berish kerak?
   

19-mavzu. Eshkak eshish sportida saralash va yo’naltirish

Har qanday sport turidagi sportchilar singari eshkak eshuvchilarni saralash va yo’naltirish ham deyarli uzluksiz jarayon bo’lib, sportchilar ko’p yillik tayyorgarligining muayyan bosqichlari bilan bog’liq bo’lgan beshta asosiy bosqichdan iboratdir.
Har hil eshkak eshish sporti turlarida yuksak natijalarga erishish uchun qulay yosh, tayyorgarlik va uning har bir bosqichi davomiyligi sezilarli tafovutlarga ega. Turli saralash bosqichlari muddatlari bo’yicha ham o’ziga xos farqlanishni kuzatish mumkin. Masalan, ayollar tayyorgarligida sportga tayyorgarlikning butun davri (mashg’ulotlar boshlanganidan to yuqori natijalarga erishguncha) odatda, 10 yil davom etadi va ko’p yillik tayyorgarlikning har bir navbatdagi bosqichi hamda saralash bosqichi, taxminan 2 yillik tanaffus bilan o’tkaziladi. Qisqa masofada erkaklar tayyorgarligida tayyorgarlik davri (sportchini yuqori natijalariga erishguncha qadar) odatda, 13-15 yil davom etadi va shunga muvofiq tarzda, ko’p yillik tayyorgarlik bosqichlarida davomiyligi va saralash bosqichlarni davriyligi 3-4 yilgacha ortadi.
Xar bir saralash bosqichida kelgusidagi ko’p yillik tayyorgarlik bosqichlari vazifalarini samarali echishga qodir bo’lmagan sportchilarni ajratib chiqarishni amalga oshirish kerak. Eshkak eshishni boshlang’ich o’rganish mashg’ulotlarini va birlamchi saralashga jiddiy nuqsonlarni bo’lmagan hamda etarlicha jismoniy rivojlanish darajasiga ega barcha bolalarga ruxsat beriladi. Birlamchi saralashdan so’ng kelgusi boshlang’ich tayyorgarlikka 10-12% eng iqtidorli bolalarni jalb qilish maqsadga muvofiqdir. Keyingi bosqich - dastlabki saralsh natijasida, boshlang’ich tayyorgarlikdan o’tgan 15-20% sportchi qolishi kerak. Oraliq saralashidan so’ng iqtisoslashtirilgan asosiy tayyorgarlikka dastlabki asosiy tayyorgarlikdan o’tgan 15-20% sportchilar jalb etiladi.
Sportda saralashni amalga oshirishda morfofunksional, ijtimoiy – psixologik va boshqa mezonlarni qo’llagan holda istiqbolni kompleks baholashni taminlash kerak. Bunda ko’p yillik sportcha saralashning birinchi va ikkinchi bosqichlarida irsiy belgilar asosiy rol o’ynaydi va trenirovka tasirida o’zgaradi. Keyingi bosqichlarda ularni ahamiyati kamayib boradi hamda mashq qilish natijasida o’zgarib turuvchi sport - texnikaviy, psixologik va funksional belgilarni ahamiyati ortib boradi.
Bularning barchasi albatta, istiqbolli eshkak eshuvchilarni saralash jarayoniga ham tegishlidir. Quyida ko’p yillik saralash jarayoni har bir bosqichlarning vazifa va mezonlariga umumiy tarzda tavsif berib o’tamiz (10-jadval).
10-jadval