O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа’limi vаzirligi

Мирзачўл минтақаси жами қишлоқ хўжалиги ер майдони ва ундан фойдаланишнинг вилоятлар бўйича тузилиши

													2.2.3.-жадвал
													гектар
№	Республика вилоятларнинг номи	Умумий ер майдони		Экин ерлар		Кўп йиллик дарахтзорлар		Бўз ерлар	Пичанзорлар ва яйловлар	Томорқа ерлар ва боғдорчилик сабзавот уюшма ерлари		Мелиоратив қурилиш ҳолатидаги ерлар	Ўрмонзорлар	Бутазорлар	Бошқа ерлар
		жами	суғориладиган	жами	суғориладиган	жами	суғориладиган	жами	жами	жами	суғориладиган	жами	жами	жами	жами
1	Жиззах	2117830	299854	484280	263127	14173	13226	8443	758119	31513	17963	6911	164160		651262
2	Сирдарё	427618	292048	256223	256223	6122	6122	11135	23259	19060	15161	5082	3399	8	103332
	Жами	2545448	591902	740503	519350	20295	19348	19578	781378	50573	33124	11993	167559	8	754594

Манба: Ўзбекистон Республикаси ер ресурслари ҳолати тўғрисида миллий ҳисобот маълумотлари.
2.2.3.-жадвал малумотларидан куриш мумкинки, Мирзачўл минтақаси яъни, Сирдарё ва Жиззах вилоятлари умумий ер майдонини кўриб чиқамиз. Сирдарё вилояти ер майдони 427618 гектарни ташкил этиб, шундан 292048 гектари суғориладиган ерлар ҳисобланади. Жиззах вилояти умумий ер майдони 2117830 гектар бўлиб, шундан сугориладигани 299854 гектарни ташкил этади.Мирзачўл минтақаси умумий ер майдони 2545448 гектар бўлиб, республика умумий ер майдонининг 5.7 фоизини, суғориладиган ер майдони 591902 гектар бўлиб, республика суғориладиган ер майдонининг 13.7 фоизини ташкил этади. Жиззах вилоятида экин ерлар бир мунча кўпроқ 484280 гектарни ташкил этиб, шундан суғориладиган ер майдони 263127 гектарни ташкил этса, Сирдарё вилоятида экин ерлар 256223 гектарни ташкил этиб барчаси суғориладиган ерлар ҳисобланади. Мирзачўл минтақасидаги ер майдони 740503 гектар бўлиб, республика экин ерларининг 18.2 фоизини, суғориладиган экин майдони эса 519350 гектарни ташкил этиб, республика суғориладиган экин майдонининг 15.6 фоизини ташкил этади. Сирдарё вилоятида бўз ерлар 11135 гектар бўлса, Жиззах вилоятида бу курсаткич 8443 гектарни ташкил этади. Жиззах вилоятида ўрмонзорлар ерлари 164160 гектар бўлиб, Сирдарё вилоятига нисбатан ўзининг анча юқори курсаткичига эга. Сирдарё вилоятида ўрмонзорлар майдони анча кичик 3399 гектарни ташкил қилса, Жиззах вилоятида бу курсаткич анча юқори 164160 гектарни, вилоят умумий ер майдонининг эса 7.7 фоизини ташкил қилади. Сирдарё вилоятида бошқа ерлар майдони 103332 гектарни, Жиззах вилоятига нисбатан анча кўп яъни, 651262 гектар бўлиб вилоят умумий ер майдонининг 30.7 фоизини ташкил қилади.Сирдарё вилоятининг Оқолтин тумани экин ерлари туманлар орасида узининг энг юқори кўрсаткичига эга булиб, 41224 гектарни, вилоят экин ерларининг 16 фоизини ташкил қилади.

Жиззах вилояти жами ер фонди ва ундан фойдаланишнинг туманлар бўйича тузилиш
												2.2.4.-жадвал
												гектар
№	Туман ва шаҳар номи	Умумий ер майдони		Экин ерлар		Кўп йиллик дарахтзорлар		Пичанзорлар ва яйловлар	Томорқа ерлар ва боғдорчилик сабзавот уюшма ерлари		Мелиоратив қурилиш ҳолатидаги ерлар	Ўрмон зор	Бошқа ерлар
		жами	суғориладиган	жами	суғориладиган	жами	суғориладиган	жами	жами	суғориладиган	жами	жами
1	Арнасой	49273	33393	31249	31249	599	599	3982	932	804	727	741	11043
2	Бахмал	186437	12341	39235	4950	3870	3834	60814	7695	2967		55676	16514
3	Ғаллаорол	194852	11982	92577	7899	1887	1887	72724	3658	1893		2422	20253
4	Жиззах	132031	33334	48019	29122	1596	1596	30264	3583	2046	842	1827	45165
5	Дўстлик	44869	35731	33685	33685	664	664		1058	932	163	450	8849
6	Зомин	286581	37210	69038	33955	690	690	127021	4222	2182	1028	56907	27237
7	Зарбдор	50734	36223	34385	33551	343	343	476	1915	1717	2897	455	10106
8	Мирзачўл	47848	32850	30731	30503	832	832	3614	1008	860	227	655	10508
9	Зафаробод	52151	29258	27464	26777	850	830	5159	1436	1194	366	4514	12362
10	Пахтакор	37741	28729	26882	26882	317	317		1119	943	661	587	8175
11	Фориш	953542	1972	20503	367	1057	1048	415401	2452	488		39602	472702
12	Янгиобод	72131	5519	28855	4013	1433	555	36836	1102	880		274	2585
13	Жиззах ш.	9640	1312	1657	174	35	31	1828	1333	1057		50	4737
	Жами	2117830	299854	484280	263127	14173	13226	758119	31513	17963	6911	164160	650236

Манба: Ўзбекистон Республикаси ер ресурслари ҳолати тўғрисида миллий ҳисобот маълумотлари.
Жиззах вилоятининг Фориш тумани умумий ер майдони анча юқори яъни, 953542 гектарни ташкил этади ва ушбу туман вилоят умумий ер майдонинг 45 фоизини ташкил этади. Суғориладиган ер майдони анча кам майдонни 1972 гектарни эгаллайди. Вилоятда энг кам умумий ер майдони Пахтакор туманида таркалган булиб 37741 гектарни ташкил килади. Бу вилоят умумий ер майдонининг 1.8 фоизига тенг. Ушбу туман суғориладиган ерлари 28729 гектар бўлиб, вилоят суғориладиган ер майдонинг 9.5 фоизини ташкил этади. Фориш тумани умумий ер майдони Пахтакор туманига нисбатан анча юқори.

2. 
   Фарғона минтақаси
   

Фарғона минтақаси таркибига республикамизнинг Андижон, Наманган, Фарғона вилоятлари киради. 2008 йил 1 январ ҳолатига келиб умумий ер майдони 18,4 минг км² га тенг бўлди. Бу республика умумий ер майдонининг 4% га тенг демакдир. Минтақа республикамизнинг шарқий қисмида жойлашган бўлиб, у шимол, шарқ ва жанубда Қирғизистон Республикаси билан, ғарбда Тошкент райони билан қўшничилик қилади. Минтақа иқтисодий географик ўрнини қулайлиги асосан Тошкент географик райони билан қўшничилиги ва сўнгги йилларда бу ерда Буюк Ипак йўлининг тикланиши, трансконтинентал Европа – Осиё магистраларининг очилиши бу Фарғона эса водийсининг берк ҳолатини йўқолишига олиб келишида кўринади.
Фарғона минтақасини ҳар томондан тоғлар ўраб туради, булар жанубдан Туркистон Олой, шарқдан Фарғона ва Отуйноқ, шимолдан Чотқол, шимоли – ғарбдан Қуралча ва Қорамозор тоғ тизмалари, ғарбдан Мўғултоғ тоғ тизмаларидир. Фарғона водийсининг марказий қисмини барча томондан адирлар ўраб туради. Адирларнинг океан сатҳидан баландлиги 1000 – 1200м. Қурама тоғ тизмасининг этаклари ассиметрик тузилган, шимолий ёнбағри – тик, жанубий йн бағри ётиқдир. Бу тизманинг энг баланд нуқтаси – баландлиги океан сатҳидан 3769 м бўлган Боботоғ тоғ тизмаси бўлиб, Тожикистон ҳудудида жойлашган. Қурама тоғ тизмаси таҳминан 170 км га чўзилган. Чотқол тоғ тизмаси водийни шимол томондан ўраб туради. Бу тизманинг океан сатҳидан 4503 м баландликда жойлашган энг баланд нуқтаси Қирғизистон ҳудудида жойлашган.
Фарғона водийсини шарқдан Фарғона тизмаси ўраб туради. Фарғона водийсини жанубдан ўраб олган Олой ва Туркистон тизмалари анча баланд. Олой тизмасининг океан сатҳидан 5880 м баландда жойлашган. Иқлими қуруқ, давомли, ёзи иссиқ қиши мўтадил. Водийнинг атрофини ўраб олган тоғлардан эсадиган совуқ ҳаво қишда Фарғона ботиғининг марказий қисмида тўпланиб қолади, натижада январнинг ўртача ҳарорати -3⁰С бўлади. Фарғона водийсини июлъ ойидаги ўртача ҳаво ҳарорати +26⁰С +27⁰С бўлиб, энг юқори ҳарорати +40⁰С +42⁰С гача кўтарилиши мумкин. Қишлоқ хўжалиги экинларининг барқ уриб ривожланиш даври 220 – 230 кунга тенг, ўсимликлар учун фойдали ҳарорат йиғиндиси 4400⁰С - 4800⁰С ни беради. Бундай шароит водийда бодом, ўрик, анжир, анор, хурмо иссиқсевар субтропик мевалар ва айрим техника экинлари (пахта) етиштириш имконини беради. Йиллик ўртача ёғин миқдори 100 мм бўлса, ёнбағирларда 600 – 700 мм га етади.
Минтақада кучли шамоллар кузатилади. Булар Қўқон, Бекобод, каби шамоллар бўлиб, бу шамоллар октябрь ойидан март ойигача ҳукмронлик қилади. Шамол қишда водийнинг совиб кетиши оқибатида ғарбда–Мирзачўлда циклон турганда кучаяди. Баҳор ва куз ойларида Мирзачўлдан водийга (Қўқон) эсган шамол тезлиги секундига 25 м га етади. Фарғонада тоғ водий ва фин шамоллари ҳам бор. Фарғонада эсган гармсел характерига эга бўлиб, қишлоқ хўжалик экинларига зарар келтиради. Шунинг учун водийда шамолларнинг кучини ва зарарини камайтириш мақсадида водийдаги катта ва серсув дарёлар Норин, Қорадарё ва Сирдарёларнинг аҳамияти катта.
Фарғона водийсида аҳоли зич жойлашган, маълумотларга кўра ҳозирги кунга келиб, бу ҳудуд аҳолиси Ўзбекистон аҳолисининг 27% ни ташкил этмоқда. Бу дегани ҳар 4/1 ўзбек фуқароси айнан водийга тўғри келади ва бу жуда катта куч демакдир. Иқтисодий, тарихий омиллар ҳамда водийнинг табиий шароитига ва қулай географик ўрни туфайли бу ерда аҳоли азалдан ниҳоятда зич жойлашган. Водийда аҳоли кўп, ер – сув бойликлари кам. Бундай ҳолат минтақанинг асосий ижтимоий – иқтисодий муаммоларини келтириб чиқаради. Водий аҳолиси асосан табиий кўпайиш ҳисобига ўсиб бормоқда. Биргина Андижон вилоятини оладиган бўлсак 1989 – 2002 йиллар орасида 1,4 мартагача ўсган. Андижон вилояти Республика аҳолиси энг зич жойлашган вилоятлардан ҳисобланиб, ҳозирда ҳар бир км² майдонга 540 киши тўғри келмоқда. Андижон вилоятининг қариеб 30% аҳолиси шаҳарларда яшайди.
Наманган вилоятида аҳолини сўнгги йилларда бир оз пасайишини кузатиш мумкин. Масалан, 2000 йилда вилоят аҳолиси 25 минг киши ёки 1999 йилга нисбатан 1,7% га кўпайгани фикримиз далилидир. Наманган вилоятида аҳолининг ўртача зичлиги 1 км² га 263 кишини ташкил қилади. Бу ҳол вилоятнинг ҳамма хўжаликларида бир хил эмас. Бу асосан сув ресурсларининг ҳудудий шаклланишига боғлиқ бўлиб, у ўз навбатида ижтимоий – иқтисодий ривожланишнинг географик ҳусусиятларига ҳам таъсир кўрсатади.
Саноат ривожланиши Наманганда унча юқори бўлмасада бу ерда урбанизация кўрсаткичи Андижон ва Фарғона вилоятларга қараганда каттароқ бўлиб, у бу борада республика даражасига етди. Масалан, 1979 йилда 226,6 минг, 1989 йилда 304,2 минг киши яшаган бўлса, 2001 йилда шаҳар аҳолиси 950 мингга яқин, 65%и мулкчиликнинг турли шаклларида банд.
Фарғона вилояти аҳолиси 1989 – 2000 йилларда ўртача 2% га ўсган. Бу ерда аҳолининг туғилиш даражаси анча пасайиб бормоқда. Вилоятнинг урбанистик даражаси паст – 28,9% га тенг. Вилоятда меҳнатга лаёқатли ёшдаги аҳоли 1330 минг, меҳнатда банд аҳоли 1025 минг кишига тенг.
Юқорида айтиб ўтилгандек водий аҳолиси ниҳоятда зич жойлашган, аҳоли сони юқори бўлган ижтимоий – иқтисодий муаммолар кузатилиши мумкин бўлган ўзига ҳос характерли ҳудуд ҳисобланади. Ва бу ўз навбатида бу ерда аҳоли бандлигини яхшилаш, минтақавий меҳнат бозорини яхшилаш, қўшимча шу ўринларни яхшилаш, иқтисодий – ижтимоий ривожланишни таъминлаш зарур. Фарғона минтақаси мамлакат яъни ички маҳсулотининг 23,7, саноат ишлаб чиқаришни 15 ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотини 30%ни беради.
Мустақиллик йилларида Андижон вилояти иқтисодиёти тез ривожланиб бормоқда. Вилоятда нафақат саноат (автомобилсозлик), балки қишлоқ хўжалиги, пахтачилик ҳам яхши тараққиёт этган. Ҳозирда Андижон 40 га яқин қўшма корхоналар бор. Буларга Асакадаги УзДЭЎ – авто корхонаси, Ўзбекистон – Америка Антри (Трикотаж маҳсулотлари), Андижондаги олмос асбобларини ишлаб чиқарувчи Ўзбекистон – Италия қўшма конхоналари шулар жумласидандир.
Вилоятда саноат маҳсулотининг 96% и, қишлоқ хўжалигида эса деярли барча маҳсулот давлат тасарруфида бўлмаган корхона ва хўжаликларда яратилади. Вилоят саноатида маҳсулот қиймати бўйича машинасозлик ва метални қайта ишлаш (53%), енгил саноат (17,8%), ун – крупа ем ишлаб чиқариш етакчилик қилади. Қурилиш саноати Қувасойда, тўқимачилик машинасозлиги Қўқонда, газ аппарати заводи Фарғонада, дон маҳсулотлари комбинати Қувада жойлашган. Марғилонда ипак тўқимачилиги, Фарғона ва Бешариқда ип – газлама, Қўқонда пайпоқ ишлаб чиқариш, Фарғонада тери ва пояфзал саноати, мебель Қува, Риштон, Қўқон ва Боғдодда ривожланмоқда.
Қувасойда – Квари корхонаси шиша ва чинни идишлар УзДЭУ авто учун ойна ишлаб чиқарилмоқда. Риштонда қадимдан кулолчилик ривожланган.
Фарғонада қишлоқ хўжалиги тармоқларидан пахтачилик, пиллачилик, боғдорчилик, сабзавотчилик яхши йўлга қўйилган. Вилоят мамлакатда етиштириладиган ғалланинг 13% и ва картошканинг 11% дан қўрғошин беради. Пахта далалари вилоятдаги барча экин майдонининг 45% ни ташкил этади. Тоғ олди ва баҳорикор ҳудудларда буғдой, арпа, айрим Оҳунбобоев ва Олмалиқ каби заҳи юқори районларда шоли етиштирилади. Маккажўхори, оқ жўхори ва беда ҳамма районларда пахтадан сўнг иккинчи экин сифатида экилади.
Сабзавот, полиз ва картошка шаҳарлар ва шаҳарчалар атрофида етиштирилади. Боғдорчилик, узумчилик учун вилоятда шароит қулай. Боғларда домаки мевалар кўплаб етиштирилади. Вилоят анори ва анжири билан донг чиқарган. Фарғонада яйловлар Андижон вилоятидаги вилоятидагига қараганда етарли эмас. Чорва моллари орасида гўшт ва ёғ учун боқиладиган қўй ва эчкилар кўп. Оҳунбобоев ва Қува туманларида пиллачилик яхши ривожланган.