O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа`limi vаzirligi

“Dikanka qishlog`i yaqinidagi o`tkazilgan kechalar” to`plami
Bu   to`plamga   sakkizta   qissa   kirgan.   Bu   Ukraina,   ukrain   folklori   bilan   bog`liq
qissalarni adolat va adolatsizlik o`rtasidagi qarama-qarshiliklarni tasvirlovchi kartina deb
baholasa bo`ladi. Gogol bu asarlarida o`zining diqqatini XVIII asr erkin ukrain kazaklari
hayotiga   qaratadi.   Qissalar   Rudiga   Panko   ismli   shaxs   tomonidan     hikoya   qilinadi.
Qissalarda   u   o`zining   orzusini,   odamlar   tabiatidagi   insoniy   tuyg`ularni   go`zalligini
ko`rsatishga harakat qiladi. Ana shu inson tabiatidagi fazilatlarni yorqinroq yoritish uchun
fantastik mavjudotlar obrazlaridan ham foydalanadi. Shu sabab bo`lsa kerak, Gogol o`z
qissalarida qator milliy harakterlar galereyasini yarata olgan.
Fantastika, folklor, satira va boshqa janrlarning uyg`unligi  uning boshqa asarlarida
ham uchraydi.
1835-yil Gogol o`zining “Nevskiy prospekt”, “Portret”, “Mirgorod” to`plamlarini
yaratdi.
Gogol “Taras Bulba” nomli tarixiy qissasida qahramonlarni, ularning harakterini
o`zining zamonasiga qarama-qarshi qo`yadi.
“Taras Bulba” asarida u birinchi bor xalqning quvvati, qudrati, ma’naviy boyligi,
yuqori ahloqiy prinsiplari haqida yozadi. 
Gogol birinchi bo`lib rus adabiyotida xalqning, jamiyatning fojiali tomonlarini real,
tanqidiy tasvirlarda ko`rsatib bera olgan.
1835-yilda u yana “Peterburg qissalari” turkumi ostida beshta qissa yaratdi.
“Shinel”, “Burun”, “Ruhiy xasta kishining xatlari”, “Nevskiy prospekti”, “Portret”.
Bu qissalarining mazmuni, qahramonlari va uslubi har xil bo`lgani bilan ularni ichki birlik
bog`lab turadi. Bu qissalarda Peterburg shahrining ulug`vor obrazini ko`rsatadi. Gogol bu
asarlarda   Pushkin   traditsiyalarini   davom   ettirib   poytaxtning   ichki   va   tashqi   holatini
qiyoslaydi. Peterburg shahrining sotsial portretini, ya’ni oddiy kichik odamlarning og`ir
hayotini chizib beradi. 
“O`lik jonlar”
Gogol   bu   asarini   poema   deb   nomlaydi,   chunki   bu   asarda   lirik   va   epik   tur
xususiyatlari   uchraydi.   Muallif   har   bir   sahifada   uchraydi   va   o`zining   fikrlarini,   bo`lib
o`tayotgan voqealarga munosabatini bildirib boradi.
Asarning   bosh   qahramoni   Chichikov-rus   adabiyotida   mavjud   bo`lgan
qahramonlarning   yangi   tipi.   Bu   obraz   Rossiyadagi   endigina   paydo   bo`layotgan
burjuaziyaning yangi vakilidir. Uning maqsadi jamiyatning ahvolidan o`zining kuchi, aqli
va uddaburonligi bilan katta pul topishdir. Chichikov asardagi satirik ravishda chizilgan
pomeshiklardan o`zining mantiqiy dunyoqarashi bilan dahshatlidir.
Chichikov   –   bu   yirtqich,   u   hech   qanday   ahloqiy   kodeks  yoki   prinsiplarga   amal
qilmaydi, har qanday sotqinlikka tayyor shaxs. Asardagi boshqa pomeshiklar tabiatiga xos
xususiyatlar uning psixologiyasida ham mujassamlashgan: 
Shuning uchun ham Gogol Chichikov obraziga butun boshli XI bobni bag`ishlaydi.
Gogol   bu   asarida   mayda   dvoryanlarning   oddiy   hayotini   emas,   balki   krepostnoy
huquqlari yemirilayotgan bir davrdagi Rossiya ijtimoiy hayotining og`ir ahvolini ko`rsatib
bergan.
61

---

Aim.uz
U oldindan dvoryanlar o`rniga burjuaziya kelayotganini ko`ra oldi. Asarda asosan
ahamiyat berish kerak bo`lgan joy – bu kapitan Kopeykin haqidagi hikoyadir.
Asarda muallif rus xalqining potensial imkoniyatlariga optimistik ruhda qaraydi va
vaqtlar  keladi   xalq  o`z   imkoniyatlaridan   to`g`ri   foydalanadi  deb   tushunadi.   Gogol   o`z
asarini “O, Rus, qayoqqa qarab ketyapsan?” degan ramziy savol-chaqiriq bilan tugallaydi.