O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа`limi vаzirligi

Mas`ul  muharrir:
filologiya fanlari nomzodi  
S.Q.Jumayeva 
Taqrizchilar:
 
dotsent M.Farmonova 
f.f.n. Q.To`xtayeva 
Ushbu   ma'ruza   matnlari   NDPI   O`zbek   filologiyasi   fakulteti   O`quv   -uslubiy
kengashi (2010-yil 1-sonli majlis) qaroriga asosan  nashrga tavsiya etilgan.
             
© Navoiy davlat  pedagogika  instituti, 2014-yil
2

---

Aim.uz
Mavzu: Kirish. Markaziy Osiyo va Qozogiston xalqlari adabiyoti
Reja: 
1. MDH xalqlarining adabiyotining maqsad va  vazifalari. 
2. Tojik va Turkman adabiyotining yirik vakillari. 
3. Qozoq va Qirg`iz, Qoraqalpoq  adabiyotining  ko`p qirraliligi. 
 
Adabiyotlar
:
1. Maxtumquli. Saylanma. T., 2008.  
2. A.Rashidov. “Ch.Aytmatovning badiiy olami”. T., 2008.
3. A.Uzoqov. “MDH  adabiyoti”. T., 2008. 
4. N.Xisrav. “Safarnoma”. T., 2005.
5. Sa’diy. “Bo`ston”. T., 2009.
Qadimdan  Markaziy   Osiyo  va  Qoog`iston  tuprog`ida   yashab  kelayotgan  o`zbek,
tojik, turkman, qozoq, qirg`iz, qoraqalpoq xalqlari adabiyotni o`z ichiga olgan mazkur
guruh   iqtisodiy,   ijtimoiy,   siyosiy   taraqqiyotidagi   umumiylikdan   tashqari,   jo`g`rofiy
yaxlitlikka   ega.  Markaziy   Osiyo   va   Qozog`iston   xalqlari   adabiyotining   bir   necha
xususiyati bor. Avvalo, mazkur xlqlar katta manbaga ega bo`lgan va keyinchalik yozma
adabiyotning rivojiga sezilarli darajada ijobiy ta'sir etgan xalq og`zaki ijodiga ega.
Ikkinchidan,   o`tmishda   va   hozir   ham   nasrdan   ko`ra   nazm   adabiyotda   yetakchi
mavqe egallagan. Shu sababdan nazm va nasr o`zaro uyqash bo`lib ketgan.
Uchinchidan, bu adabiyotlar o`rtasidagi o`zaro ta'sir va aloqa ko`p yillik tarixga ega.
Ulug`   fors-tojik   adabiyoti   namoyondalari  Abulqosim   Firdavsiy,  Umar   Xayyom,   Hofiz
Sheroziy,   Sa'diylarning   ijodi   O`rta   Osiyo   xalqlarining   boyligi   sanaladi.   Yoxud,   ulug`
xalqlar adiblari uchun katta ijod maktabidir. Birgina Gulxaniy, Maxmur, Sadriddin ayniy,
Hamza Hakimzoda Niyoziylar fors-tojik va o`zbek tillarida baravar qalam tebratishgan.
Sho`ro hukumati o`z tayziqini o`rnatgach, mazkur xalqlarning azaldan shakllanib
kelgan   an'ana   va   qadriyatlarga   ancha   putur   yetdi.   Mazkur   xalqlar   adabiyotiga   realizm
tamoyili va demokratik tendentsiyalar majburlab kiritildi. Aslida sho`roviyy realizm va
insonparvarlik   yolg`on,   soxta,   ko`zbo`yamachilikdan   boshqa   narsa   emasdi.   Sho`ro
hukumati bu xalqlar adabiyotiga «shakllangan milliy, mazmunan sotsialistik» tus berdi.
Ayni shu mayoq ostida Hamza, Ayniy, Oybek, Mirzo Tursunzoda, Muxtor Avezov, Sobit
Muqanov, Berdi Kerboboev kabi ijodkorlar «Qullar», «Qutlug` qon», «Alisher Navoiy»,
«Abay yo`li», «Dadil qadam», «Bo`ta ko`z» singari asarlarini yozishdi. Yana bir jihatga
to`xtalish   jioz.   Ulug`   «og`a»larimiz   ijodiga   hamohang   tarzda   asarlar   yozish   an'ana
darajasiga yetdi. Masalan, V.Mayakovskiy zinapoya shaklidagi she'rlariga taqlidan G`afur
G`ulom ham «Turksib yo`llarida» she'rini yozgan edi.  Undan keyin Hamid Olimjon shu
yo`nalishda bir necha she'rlar yozgan.
Sho`ro   imperiyasi   barham   topgach,   xamdo`stlik   mamlakatlari   birin-ketin
mustaqillikka   erishdi.   Ular   faqat   iqtisodiy-siyosiy   jihatdan   emas,   ma'naviy-ma'rifiy
jihatdan ham mustaqil bo`ldi. O`z-o`zidan adabiyotda ham yangi yo`nalishlar, g`oya va
maslaklar asta-sekin ifodasini topa boshladi.
3

---

Aim.uz