O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа`limi vаzirligi


Mavzu: Ellinizm va Rim hukmronligi davri Yunon adabiyoti. Rim adabiyoti



Download 0,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet65/100
Sana02.01.2022
Hajmi0,6 Mb.
#307813
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   100
Bog'liq
Jahon Adabiyoti Ma'ruzalar Matni

Mavzu: Ellinizm va Rim hukmronligi davri Yunon adabiyoti. Rim adabiyoti.
Reja:
1. Evripid ijodining sermahsulligi
2. Shoir asarlarining xarakterli xususiyatlari
3. “Medeya”  tragediyasida aks ettirilgan voqealar
4. Aristofan komediyalari
Adabiyotlar
1.Sh.Normatova. Jahon adabiyoti. T., 2008.
2.F.Sulaymonova. “Sharq va G`arb”. T., 1997. 
3.N.Komilov. Tafakkur karvonlari. T., 1997.   
4.M.Sitseron. “Maktublar”. T., 1992.
5.F.Boynazarov. Jahon adabiyoti. T., 2006.
Eramizdan   oddingi   II   asrning   kirishidan   boshlab,   dastavval   Yunonistonning
Sitsiliyadagi mustamlakalari, keyinroq Yunon tuprog`ining o`zi Makedoniya davlati va,
nihoyat,   Sharqdagi   barcha   ellinizm   mamlakatlari   birin-ketin   Rim   imperiyasiga   taslim
bo`ladilar.   Yunonistonni   zabt   etgan   Rim   istilochilari   yavgi   mustamlakaning   iqtisodiy
boyliklari   bilan   bir   qatorda   uning   bemisl   madaniy   boyliklaridan   ham   bahramand
bo`ladilar.   Harbiy   sohada  mag`lubiyatga   uchragan   Yunonlar   o`zlarining   yuksak   ilm-
fanlari,  falsafa sohasidagi ulug` ta’limotlari san’at va adabiyot bobidagi yutuqlari bilan
g`oliblarni   maftun   etadilar.   Vatan   mustaqilligiga   xotima   qo`yilgandan   keyin,   Yunon
madaniyatining   birmuncha  atoqli   zotlari   o`zlarining   vayron   bo`lgan   yurtlarini   tashlab,
Rimga ko`chib ketadilar va lotin xalqining ma’naviy ongini oshirish, uning madaniyatini
yaratish   ishiga   juda   katta   hissa   qo`shadilar.   Masalan,   uzoq   yillar   davomida   Rimdagi
ritorika, grammatika va falsafa ta’limotlariga faqatgina Yunonlar rahbarlik qiladilar; Rim
tarixining juda ko`p sohalarini oydinlashtirgan kishilar ham mashhur Yunon muarrihlari
Polibiy,   Appian,   Dion,  Kassiy,   Plutarx   va   boshqalar   bo`lgan.   Rim   madaniyati
arboblarining   o`zlari   ham   zo`r   berib   Yunon   falsafasi   va   adabiyotini   targ`ib   qiladilar.
Yunoniston ilm-fanining o`chog`i - Afina shahriga borib tahsil ko`rish - o`qimishli har bir
Rim   kishisining   orzusiga  aylanadi.   Biroq   Rim   davlatiga   qaram   bo`lib   qolgan   Yunon
xalqining ahvoli, aksincha, tamomila og`irlashib ketadi. Rimliklar, garchi, Yunonlarning
ichki ishlariga unchalik aralashmagan, shahar davlatlarining mustaqilligiga ortiqcha dahl
qilmagan bo`lsalar ham, yerli aholi, ayniqsa, uning bechorahol tabaqalari mag`lubiyatning
mudhish oqibatlarini tez kunda og`ir his
 
qila boshlaydilar. Rim davlati o`zining hamma
mustamlakalari singari Yunonistonga  ham, asosan, daromad manbai deb qarar edi. Shu
sababli   istilochilar   tomonidan   tayinlangan   ma’murlar   yerli   xalqni   shafqatsiz  ezib,
mamlakat boyliklarini istaganlaricha talaydilar. Bosqinchilarning jabru jafosini faqatgina
jamiyatning quyi tabaqalari tortadi. Mustamlakachilarga hayrixohlik   ko`zi   bilan qaragan
davlatmand guruhlar esa ular bilan birgalashib o`z xalqlariga zulm o`tkazadilar. Bundan
72


Aim.uz
tashqari, eramizdan oldingi II asrning o`rtalarida Rim tuprog`ida boshlangan qonli ichki
urushlar munosabati bilan Rim sarkardalari Yunon yoshlarini beto`xtov harbiy  xizmatga
safarbar qiladilar; Yunonistonning o`zida ham tez-tez qirg`in janglar bo`lib turadi.
Mustamlakachilarning   zulmidan   qutulish   maqsadida   Yunon   xalqi   Rim
hukmronligiga qarshi necha bora qo`zg`olon ko`taradi, biroq  bu qo`zg`olonlar har safar
shafqatsiz ravishda bostirilar, behad-behisob odamlar qatl etilar, katta-katta obod shaharlar
yer   bilan;  yakson   qilinar   edi.   Keti   ko`rinmagan   urushlar   natijasida   son-sanoqsiz
odamlarning   qirilishi,   og`ir   soliqlar   yuki   ostida   deedon   xo`jaligining   vayron   bo`lishi-
mamlakat   iqtisodini   tamomila  tanazzul   yoqasiga   keltirib   qo`yadi.   Ro`zg`orlari   barbod
bo`lgan dehqonlar tirikchilik o`tkazish maqsadida gala-gala bo`lib shaharlar tomon yo`l
oladilar   va   shahar   aholisining   asosiy   qismini   tashkil   qilgan   qullar   to`dasiga   qo`shilib,
tasodifiy xayr-sadaqa bilan kun kechira boshlaydilar. Yunon elining mashhur zotlari-
olimlar,   shoirlar,   faylasuflar,   haykaltaroshlar   va   madaniyatning   boshqa   turli-tuman
arboblari   halokat   aa   inqiroz   talvasasida   to`lg`anayotgan   vatanlarini   tashlab,   Rimga
ko`chib   ketadilar,  bir mahallar jo`sh urib gurkiragan azim shaharlar xarobaga aylanib
bo`m-bo`sh   huvillab   qoladilar.   Bu   musibatlarning   barchasi,   ya’ni   iqtisodiy   tanglik,
mehnatkash   ommaning   og`ir   ahvoli,   eski   demokratik   tartiblarning   tor-mor   qilinishi,
quldorlik sistemalarning tobora chirib borishi - Yunon jamiyatining hamma tabaqalarida
parishonlik,   umidsizlik   va   ertangi   kunga   ishonmaslik   kayfiyatlarini   avj   oldiradi   va   bu
tariqa ruhiy tushkunlik holatlari o`z navbatida taqvodorlik tuyg`ularini chuqurlashtirib,
g`ayri-tabiiy hodisalarga, har xil karomat va mo`jizalarga e’tiqod bog`lash, ma’budlardan
najot kutish hislarining kuchayishiga sabab bo`ladi. Bu davrning deyarli jamiki falsafiy
ta’limotlariga   mansub   mutafakkirlar   o`z   asarlarida,   va’z-nasihatlarida   asosan   oxirat
haqida,   inson   peshanasining   sho`rligi   haqida   muhokama   yuritib,  odam   bolasini   sabr-
qanoatga,   taqdir   qarshisida   tiz   cho`kishga   chaqiradilar.   Ma’budlar   muruvvat   qilmasa,
musibatlardan qutulishning aslo iloji yo`q, degan tushuncha har bir kishining ongiga
mahkam o`rnashib qoladi, ular betoqatlik bilan biron mo`jizaning yuz berishini kutadilar. 
Yunon eli o`rtasida avj olib ketgan bu tariqa ma’naviy qashshoqlik madaniyatning
barcha sohalariga bir tekisda ta’sir etadi. Ilm-fan ilgarigi jiddiy va chuqur tadqiqotchilik
xususiyatlarini yo`qotib, o`tmishdagi bilimlarni takrorlovchi yuzaki mashg`ulotdan nariga
o`tmaydi. Yunon adabiyoti esa bir mahallardagi dovrug`idan ayrilib, unchalik ahamiyati
bo`lmagan viloyat adabiyotiga aylanib qoladi. Yunon kishilari endilikda faqat o`zlarining
qadimgi yuksak san’at va adabiyotlari zavqi bilan yashaydilar. O`tmish adabiyotga tahsin
ko`zi bilan qarash, shu adabiyotning an’analarini qayta tiklashga intilish - davrning asosiy
xususiyatidir.
PLUTARX
Uzoq kechmishning ixlosmandi muhibi, Rim davri Yunon adabiyotining eng yirik
vakillaridan biri Plutarxdir. Yozuvchi taxminan eramizdan keyingn 46- yilda Beotiya
viloyatidagi Xeroney shaharchasida tug`iladi. Uning ota-bobolari shu yerning aslzoda
xonadonlariga mansub o`qimishli odamlar bo`lgan. Plutarxaing o`zi ham zamonasining
ilmu   fan,   san’at   va   adabiyot   o`chog`i  hisoblangan   Afina   hamda   Iskandariya
shaharlarida   tahsil   ko`rib,   har  tomonlama   yuksak   madaniyatli   kishi   bo`lib  yetishadi;
yumshoq tabiati, olihimmat  xulqi tufayli hamshaharlari qoshida tobora martabasi ortib,
yuksak   lavozimlarga   erishadi,   mustamlaka   ma’murlari   ham   unga   chuqur   ehtirom   va
73


Aim.uz
hurmat  ko`rsatadilar,   bir   necha   marta   Rimga   safar   qilib,   u   yerning   atoqli   davlat
arboblari,   madaniyat   ahllari   bilai   oshnolik   bog`laydi.   Biroq   yozuvchi   o`z   hayotining
asosiy   qismini   kitobxonlikka,   qalamkashlikka   bag`ishlab,   tug`ilib   o`sgan  shahri
Xeroneyda, yor-do`stlari, shogirdlari o`rtasida o`tkazib, 120-130-yillar  orasida  vafot
etadi.
Qadimgilar   Plutarx   ijodining   nihoyatda   rango-rang   va   serunum   bo`lganligini,
yozuvchi   225   tadan   ortiqroq   asar   qoldirganini   xabar   qiladilar. Ana   shu   salmoqdor
adabiy   merosdan   bizga   qadar   150   tasi   yetib   kelgandir.  Olimlar   mazkur   asarlarni,
asosan,   ikki   guruhga   ajratib   tahlil   qiladilar.  Bulardan   birinchisi   -   axloqiy   asarlar,
ikkinchisi - hayotnomalardir. Birinchi guruhga kiradigan asarlarni «axloqiy» deb atash
ularning mazmuniga  unchalnk to`g`ri kelmaydi, chunki bularning ko`pchiligi falsafiy
mavzularda,  tarix   hamda   adabiyot   masalalari   haqida   yozilgan   katta-kichik
maqolalardan iborat asarlar bo`lgan. Bu maqolalar orasida biz, shuningdek, siyosat, din,
ta’lim-tarbiya,   hifzi   -   sihat,   musiqa   va   boshqa   masalalarga   doir   asarlarni  ham
uchratamiz.   Biroq,   shu   bilan   birga,   birinchi   guruhga   kiradigan   asarlarning   asosiy
qismini, albatta, axloq masalalariga aloqador maqolalar tashkil qiladi. Bu toifa asarlarda
yozuvchi   odam   bolasining   kundalik   hayot   doirasidagi   barcha   vazifalari   yuzasidan
maslahatlar berib, mahmadonalik, tama’girlik, yasama uyatchanlik, badjahllik va shu
kabi yaramas nuqsonlardan  qutulish; yor-do`stlik, aka-ukalik, er-xotinlik munosabatlari
va   boshqa   yaxshi  xislatlarni   mustahkamlash   yo`llarini   ko`rsatadi.   Plutarxning
tushunchasicha, yer yuzidagi yaxshilik va yomonliklarning hammasi odam bolasining
fe’l-atvoridan tug`iladi. Binobarin, har bir inson doimo barkamollikka intilib,  himmat
va   sahovatda   beillat   bo`lmog`i   darkor.   Bu   boradi  dilga   davo,   ehtiroslarga   shifo
beradigan birdan-bir malham - falsafadir. Plutarx falsafaning tarbiyaviy qudratiga juda
katta e’tibor bergan bo`lsa ham, bu sohada uning o`zi muayyan bir ta’limot yaratgan
ijodkor emas, uning asarlarida talqin etilgan falsafiy va, shuningdek, axloqiy masalalarga
doir  mulohazalarning hammasi turli-tuman mutafakkirlar, olimlar va, umuman,  qalam
ahllarining   kitoblarini   qunt   bilan   mutolaa   qilish   natijasida   orttirilgan   bilimlarning
mevasidir. «Axloqiy asarlar» turkumiga kirgan maqolalarniig deyarli har birida yozuvchi
ayrim masalalar yuzasidan qadimgi  faylasuflarning fikrlarini bayon qilib, yo bo`lmasa
ularning   asarlaridan   parchalar     ko`chirib,   shu   yo`sin   o`zining   fikrlarini   isbotlashga
tirishadi.   Plutarx  yangi   zamonda   o`zining   axloqiy   asarlari   bilan   emas,   balki

Download 0,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   100




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish