O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа`limi vаzirligi

Fedor Mixaylovich Dostoyevskiy
F.M.Dostoyevskiy   1821-yil   Moskvada   vrach   oilasida   tug`ildi.   Ular   juda   boy
bo`lmasa   ham,   uylarida   xizmatkorlari,   izvoshchisi   bo`lar   edi.   Onasining   aka-ukalari
Moskvadagi boy odamlardan edi. Oilada u faqat akasi Mixail bilan ruhan yaqin edilar.
otasi,   onasi   va   boshqalar   uni   unchalik   tushunmas   edilar.   Fedor   akasi   Mixail   bilan
Moskvaning eng yaxshi pansionlaridan birida o`qishadi. 1832-43 yillarda Peterburgdagi
Oliy Injenerlar bilim yurtida o`qiydi. 1847-yilda Petrashevskiy revolyutsion to`garagiga
qatnay boshlaydi. Lekin ko`p o`tmay 1849-yilda hibsga olinadi, Petropavlovsk qal’asiga
qamaladi.
1849-yil 22-dekabrda uni podsho qatl etishga hukm etiladi. Lekin hukm 4 yillik
katorga bilan almashtiriladi va Sibirga Omsk turmasiga jo`natiladi.
1850-54-yillarda katorgada, 1854-57-yillarda Semipalatinskdagi 7-Sibir batalonida
oddiy   soldat   bo`lib   xizmat   qiladi.   1857-yilda   uning   hamma   fuqarolik   va   dvoryanlik
huquqlarini   qaytarib   berishadi.   1859-yilda   M.D.Isayevaga   uylanadi,   lekin   baxtli
bo`lolmaydi. 
1861-yilda uning “Haqoratganlar va tahqirlanganlar” romani dunyoga keldi. 1862-
yilda Dostoyevskiy chet elga  safarga  chiqadi: Fransiya, Germaniya, Avstriya, Italiyaga
boradi.
1866-1888-yillar davomida birin-ketin “Jinoyat va jazo”, “O`smir”, “Telba”, “Aka-
uka Karamazovlar” va boshqa katta-katta romanlari yuzaga keldi. Dostoyevskiy 1872-
yildan 1881-yilgacha “Grajdanin” jurnaliga redaktorlik qiladi. 
1881   yilda   vafot   etadi,   uni   Peterburg   shahridagi  Aleksandr   Nevskiy   lavrasining
Tixvin qabristoniga qo`yishadi.
Dostoyevskiy   murakkab   va   ziddiyatli   buyuk   yozuvchidir.   U   hayotni   yaxshi
tushunadigan,   ma’naviy   va   moddiy   johillikni   yuzaga   keltiradigan   yolg`onu
63

---

Aim.uz
ikkiyuzlamachilikning,   vijdonsizlikning   basharasini   ochib   tashlaydigan   shaxs   sifatida
adabiyotga   kirib   keldi.   U   hamisha   o`z   asarlarida   shaxs   va   uning   barkamolligi   haqida
bo`lgan savollarni o`rtaga tashlaydi va yechishga harakat qiladi.
Dostoyevskiy   qahramonlari   boshqalarga   o`xshamaydi.   Uning   qahramonlari
kambag`allik, jabr-sitam, isyon haqida kam gapirishadi. Ularni boshqa muammolar o`ziga
jalb etishgan. Dostoyevskiy ikki xil mavzuni bir-biriga qarshi qo`yardi: hukm yuritayotgan
muhitga qarshi turishi kerak bo`lgan shaxs huquqi va shu shaxsning shu muhitga tobeligi.
Shu ikki tushuncha 
huquq
 va 
tobelik
ni bir-biridan ajratib bo`larmikin?
Dostoyevskiy   inson   qalbidagi   eng   nozik,   eng   chuqur,   har   qanday   odamni   ham
hayajonlantiradigan fikrlarini, tuyg`ularini quyuq ranglar bilan tasvirlaydiki, asarlari bilan
birinchi bor tanishgan kitobxon ularni osonlikcha xazm eta olmaydi.
Dostoyevskiyning   yana   bir   asosiy   tomonlaridan   biri   zamonaviy   o`zgarishlarning
shaxsning   o`zligini   tanishda,   ma’naviy   qashshoqlanishda   va   shu   shaxsning   oilaga,
jamiyatga, siyosatga, iqtisodiyotga ta’sirini yanada bo`rttirib ko`rsatishga intilishidir.