O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа`limi vаzirligi

Nikolay Vasilevich Gogol
N.V.Gogol   1809-yilda   Poltava   guberniyasining   Mirgorod   uyezdiga   qarashli
Soroginsi qishlog`ida tug`ildi. U avval Poltava bilim yurtida, keyinchalik oliy bilimlar
gimnaziyasida o`qiydi (Nejin shahrida). Litseyda o`qib yurgan paytlarida Teatrni yoqtirib
qoladi va litsey teatrida ko`p rollar ijro etadi. U o`zining g`ayritabiiy sinchkovligi bilan
o`rtoqlarini hayratda qoldirar edi. Gogol 1829-yil o`zining birinchi “Gans Kyuxelgarten”
nomli asarini yaratdi. Lekin tez orada o`ziga yoqmagani uchun yondirib tashlaydi. 1829-
yil iyul oyida chet elga sayohatga keladi. Chet eldan u to`g`ri Peterburgga qaytib keladi va
do`stlari   yordamida   PU   da   tarix   fanidan   dars   bera   boshlaydi.   Uning   ko`p   maqolalari
gazetalarda   bosilib   chiqa   boshlaydi:   “Umumiy   tarixdan   dars   berish   usuli”,
“Malorossiyaning ahvoliga nigoh” kabilar shular jumlasidandir. 1831-yili u A.S.Pushkin
bilan Pletnev xonadonida tanishdi. Bu yerda Pushkin bilan suhbatda Gogol zamonaviy rus
adabiyotining   ahvoli   haqida,   uning   asosiy   tendensiyalari   haqida   o`zining   tanqidiy
mulohazalarini   bayon   etadi.   Pushkin   Gogolning     badiiy   iste’dodini,   tanqidiy   nuqtai
nazarini yuqori baholaydi.
Pushkin Gogolni o`zi muharrirlik qilayotgan “Zamondosh” jurnaliga taklif etadi.
Gogol tez orada shu jurnalda “1834-1835-yillar adabiyotidagi harakat haqida” maqolasini
bosib chiqaradi. Pushkin unga rus adabiyoti tarixi bo`yicha ish boshlashni maslahat beradi
va “Revizor” komediyasining syujetini suhbatlaridan birida aytib beradi. Gogol tez orada
dunyoga   mashhur   “Revizor”   komediyasini   yaratdi.   1836-   yilning   19-aprelida
Peterburgdagi Aleksandr teatrida komediyaning premerasi bo`lib o`tadi.
Gogol premerada spektaklning oxirigacha o`tirmay ketib qoladi. Ketib qolishining
sababi, uning komediyasida Nikolay imperiyasining hamma burchaklaridagi ahvolni o`tkir
satira bilan fosh etilishi butun Peterburg, adabiyot ixlosmandlari uchun katta bir adabiy
kashfiyot edi.
Oradan hech qancha vaqt o`tmay u chet elga (Italiyaga) ketadi. Pushkinning o`limini
u juda chuqur qayg`u bilan kutib oladi.
Gogol   1840-1842-yillarda   Rimda   “O`lik   jonlar”   poemasini   yozib   tugatdi   va   bir
nusxasini V.Belinskiyga jo`natdi. Belinskiy o`z navbatida o`qib chiqib, asarning bosilib
chiqishiga ruxsat olib (senzuradan), jurnaliga bosmaga topshirdi.
1847-yilda   uning   “Do`stlar   bilan   yozishmalarning   asosiy   joylari”   asari   bosilib
chiqdi. Bu asarni o`qib chiqqan Belinskiy unga o`zining “Xat”ini yozdi. Belinskiy o`z
xatida Gogol asarini taxlil qilib, uni qattiq tanqid qilgan edi.
Gogol   Quddus   shahriga  aynan   shu   yili   diniy   ziyoratga  boradi.   1852-yilda  esa
Rossiyaga   qaytib   keladi:   Moskva,   Peterburg,   Odessa  shaharlari  yashaydi.   Hayotining
oxirgi   yillarida   uning   ruhiyati   qandaydir   g`ayritabiiy   kasallikning   alomatlari   uchray
boshlaydi. Shunday bir ruhiy krizislar paytida u o`zining “O`lik jonlar” poemasining II
tomini yondirib yuboradi.
Gogol 1852-yil 21-fevralda vafot etadi.
Gogol adabiyotga o`zining bir qancha hikoyalari, qissalari to`plami bilan kirib keldi.
Uning “Sorochin yarmarkasi”, “May kechasi yoki suvga cho`kayotgan ayol”, “Dahshatli
60

---

Aim.uz
qasos”,   “Dikanka   qishlog`i   yaqinida   o`tkazilgan   kechalar”   nomli   asarlari   adabiyot
ixlosmandlariga mashhurdir.