O‘zbekiston Respublikasi Хalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan тoshkenт 2005

Download 2,39 Mb. bet 55/90 Sana 01.06.2022 Hajmi 2,39 Mb. #625541

Bog'liq
O‘zbekiston Respublikasi Õalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan òosh

C3H4	CH2CCH2
Propadiyen
C4H6	CH2CCH–CH3		Butadiyen–1,2
	CH2CH–CHCH2	Divinil	Butadiyen–1,3
C5H8	CH2CCH–CH2–CH3		Pentadiyen–1,2
	CH2CH–CHCH–CH3		Pentadiyen–1,3
	CH2CH–CH2–CHCH2		Pentadiyen–1,4
	CH2C(CH3)–CHCH2	Izopren	2–metil–butadiyen–1,3

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §34 ni o‘qish hamda savol va topshiriqlarni bajarish.
   
2. 
   Kauchukning ishlatilish sohalarini o‘rganish.
   
3. 
   Etil spirtining 96 % li 800 ml (r0,8 gsm³) eritmasidan qancha 1,3-butadiyen olish mumkin?
   

41-DARS. Aromatik uglevodorodlar


Darsning maqsadi: O‘quvchilarga aromatik uglevodorodlar (arenlar) ning sinflanishi, izomeriyasi, tuzilishi, benzol misolida fizikaviy va kimyoviy xossalari haqida ilmiy tushunchalar berish.

Dars rejasi:

1. 
   Aromatik uglevodorodlarni
   

1. 
   sinflanishi
   
2. 
   tabiatda uchrashi
   
3. 
   izomeriyasi
   

2. 
   Benzol misolida:
   

1. 
   tuzilishi
   
2. 
   fizikaviy xossalari
   
3. 
   kimyoviy xossalari
   
4. 
   benzol yadrosida o‘rin olish qoidalari
   
5. 
   olinishi
   
6. 
   ishlatilishi
   

Darsni quyidagi masalani yechish bilan boshlash mumkin.

Т
92,3 7,7
С : Н = -----:-----= 7,7 : 7,7 =1 : 1
12 1

arkibida 92,3 % S va 7,7 % N bo‘lgan benzol bug‘ining vodorodga nisbatan zichligi 39 ga teng. Benzol bromli suvni rangsizlantirmaydi. Shu ma’lumotlar asosida benzolning formulasini aniqlang.
Yechish:
Demak, benzolning eng oddiy formulasi CH, uning bug‘lari vodorodga nisbatan 39 zichlikka ega bo‘lganini hisobga olib, quyidagi natijaga ega bo‘lamiz.

M=392=78; (CH)n=78; (121)n=78; n=6

Benzolning haqiqiy formulasi: C₆H₆

C₆H₆ to‘yinmagan bo‘lishi kerak, chunki to‘yingan uglevodorod bo‘lishi uchun yana 8 ta vodorod atomi yetishmaydi.
Тopshiriq. Benzol uchun qanday tuzilish formulalari taklif eta olasiz?
O‘quvchilar tomonidan quyidagi formulalar taklif etilishi mumkin.

1. 
   HCC-CH₂-CH₂-CCH
   
2. 
   CH₂=C=C=C=CH-CH₃
   
3. 
   CH₃-CC-CC-CH₃
   
4. 
   C
   H₂=C=CH-CH=C=CH₂
   
5. 
   

Bu formulalarning qaysi biri benzolga xos?
1,2,3,4 lar bromli suvni rangsizlantiradi, demak benzolga to‘g‘ri kelmaydi, 5-formula to‘g‘ri kelishi mumkin.
A
tsetilen trimerlanganda ham benzol hosil bo‘ladi.


Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdagi §35 ni o‘qish hamda savol va topshiriqlarni bajarish.
   

42-DARS. Uglevodorodlarning tabiiy manbalari.


Darsning maqsadi: O‘quvchilarga toshko‘mir, neft, tabiiy gaz va ularni tabiatda uchrashi, qayta ishlash, xalq xo‘jaligida ishlatilishi haqida ilmiy tushunchalar berish.


Darsning rejasi.

1. 
   Uglevodorodlarni asosiy tabiiy manbalari va ularni O‘zbekiston hududida uchrashi.
   
2. 
   Тoshko‘mir va undan olinadigan mahsulotlar
   
3. 
   Neft va undan olinadigan mahsulotlar
   
4. 
   Тabiiy gaz va undan olinadigan mahsulotlar
   
5. 
   Atrof muhitni muhofaza qilish.
   

Darsni tashkil etishda quyidagi sitatadan foydalanish uglevodorodlarning O‘zbekistonda uchrashi, ularning zahiralari haqida chuqurroq tushunchalar olish imkonini beradi: «...O‘zbekiston noyob yonilg‘i-energetika resurslariga ega... ...Mutaxassislar baholashicha, O‘zbekistonning yer ostida juda katta neft va gaz qatlamlari bor. Respublika hududining qariyb 60 foizida ularni istiqbolda qazib olish mumkin. Neft va gaz mavjud bo‘lgan beshta asosiy mintaqani ajratib ko‘rsatish mumkin. Bular: Ustyurt, Buxoro-Хiva, Janubiy-G‘arbiy Hisor, Surxondaryo, Farg‘ona mintaqalaridir. Neft va gaz resurslarining zahiralari bir trillion AQSh dollaridan ziyod baholanmoqda.

Qidirib topilgan zahiralar respublika ehtiyojini tabiiy gaz bo‘yicha 35 yildan ko‘proq, neft bo‘yicha-30 yilgacha qoplaydi. Neftning 90 foizdan ortiqrog‘i eng arzon favvora usulida olinmoqda.
1992 yil Namangan viloyatida istiqbolli Mingbuloq neft koni ochildi. Uni sanoat usulida ishlatish O‘zbekistonning neft mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojini to‘la ta’minlash imkonini beradi....
...Respublika gaz qazib chiqarish sanoatini hamda tabiiy gazni va gaz kondensatini qayta ishlash bilan bog‘liq ishlab chiqarishlarni rivojlantirishga katta umid bog‘lanmoqda.
Eng yirik gaz konlari Janubiy-G‘arbiy Hisor va Buxoro-Хiva neft va gazli mintaqalarida joylashgan bo‘lib, bular Sho‘rtan va Muborak guruhlariga kiruvchi konlardir.
Qazib olinayotgan gazlar tarkibida etan, propan, butan va boshqa komponentlar mavjud bo‘lib, ular polimer materiallar-polietilen, polivinilxlorid va boshqa moddalarni olish uchun yaroqlidir. Bundan tashqari, sho‘rtan gazkimyo kompleksidan olinayotgan propandan nitril-akril kislota olib, undan nitron tolasi ishlab chiqarish mumkin...
...Keyingi yillarda O‘zbekistnda neft va gaz tarmog‘i ildam rivojlandi. Respublika hududida ikkita neftni qayta ishlaydigan (Farg‘ona va Oltiariq) hamda ikkita gazni qayta ishlaydigan (Sho‘rtan va Muborak) zavodlari ishlab turibdi. Ular xilma-xil neft va gaz mahsulotlari ishlab chiqarmoqda. Mustaqillik yillarida respublikada yangi mahsulot turlari-benzin, aviakerosin, aviabenzin, neft moylarining xilma-xil turlarini, suyultirilgan gaz va boshqalarni olish o‘zlashtirildi....». (I.A.Karimov. O‘zbekiston ХХI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. 233-236 betlar.)

Download 2,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: