O’zbekiston respublikasi davlat soliq qo’mitasi

24-Mavzu: Narxlar tizimi. Narxlarni shakllanish mexanizmi.
(2 soat seminar)
Reja:
1. Narx va uning vazifalari.
2. Narxning mazmuni, uning shakllanishi va harakati.
3. Narx turlari va ularning mazmuni.
4. Bozorning turli sharoitlarida narxning tashkil topishi xususiyatlari.
5. O’zbekistonda narx sohasidagi siyosat va uning asosiy yo’nalishlari.

Tayanch so’z va iboralar:

Narx, ulgurji narxlar, chakana narxlar, erkin narxlar, shartnomaviy narxlar demping narx, nufuzli narx, narx diapazoni, narx pariteti, narxlarni erkinlashtirish.


Savollar va o’quv topshiriqlari:

1. Narxning iqtisodiy mazmunini uning vazifalari orqali tushuntirib bering. Narx asosiy turlarining qisqacha tavsifini bering.

2. Sof raqobat sharoitida narxning tashkil topish mexanizmini tushuntirib bering. Mahsulotga bozor talabi haqidagi ma’lumotlar quyidagicha.

Narx, so’m	26	32	38	41	46	56	66
Umumiy talab qilingan miqdor	17000	15000	135000	12000	10500	9500	8000
Umumiy taklif qilingan miqdor	7000	8500	11000	12000	14000	15500	16000

Muvozanatli narx qanday bo’ladi? Har bir firma uchun mahsulot ishlab chiqarishning muvozanatli hajmi qanday bo’ladi? Mahsulot birligiga foyda yoki zarar miqdori qanday bo’ladi? Firma uchunchi? Uzoq muddatli davrda tarmoq kengayadimi yoki qisqaradimi?
3. Nima uchun qo’shimcha daromad va qo’shimcha xarajat tengligi bozorning barcha nusxalarida foydani maksimallashtirish uchun xos xususiyat hisoblanadi? Tarmoq va tipik firma uchun diagrammadan foydalanib, uzoq muddatli raqobatli muvozanatlikni tasvirlang. Bozor talabining a) ortishi va b) kamayishi bu uzoq, muddatli muvozanatlikni qanday o’zgartirishini ko’rsating.
4. Sof monopolist va sof raqobatlashuvchi firma mahsulot birligiga bir xil xarajat qilgan deb faraz qilamiz. Bu ikkalasini qo’yidagi nuqtai nazardan taqqoslang: a) narxlar, b) mahsulot chiqarish, v) foyda, g) daromadlarni taqsimlash va d) daromadlarni taqsimlashga ta’sir ko’rsatish. Monopolist va raqobatlashuvchi firmalar foydani maksimallashtirish qoidasiga amal qilsada, har xil natijalarga erishishini nima bilan tushuntirasiz? Nima uchun ularning ishlab chiqarish xarajatlari bir xil bo’lmaydi xarajatlardagi bunday farqlarning ahamiyati qanday?
5. Universitet ayrim talabalarga o’qish uchun to’liq haq to’lashni belgilasa va boshqalariga moliyaviy yordam ko’rsatsa baholi kamsitish hisoblanmaydimi? Bu amaliyotning afzallik va kamchiliklari nimadan iborat?

6. Monopolistik raqobat sharoitida narx qanday aniqlanadi? Mahsulot tabaqalanishi nimaga olib keladi? Monopolistik raqobat sharoitida nima uchun firma ko’pincha narxli raqobatdan, narxsiz raqobatni afzal ko’radi?

7. Nima uchun oligopoliya mavjud bo’ladi? Oligopoliya monopolistik raqobatdan nima bilan farq qiladi? Siz doimiy ravishda mahsulotini xarid qiladigan bir nechta oligopolistlarni sanab ko’rsating.
8. Nima uchun oligopolistik tarmoqda narxga nisbatan xufyona kelishuv ro’y berishi mumkin? Narx belgilashda xufyona kelishuv taqozo qiladigan iqtisodiy maqsadga muvofiqlikni aniqlang. Agar har bir firma raqiblarining bir-biri tomonidan o’rtaniladigan, narx, uning o’zining narxlariga bog’liqligini bilsa, narxlar qanday aniqlanishi mumkin? Xufyona kelishuv uchun asosiy to’siqlar qanday?
9. Oligopolistik tarmoqda narxdagi hukmronlik qanday rivojlanishi va amalga oshirilishi mumkinligini tushuntiring. “Oligopolistik tarmoq texnika taraqqiyotiga moyillikni va uni amalga oshirish uchun zarur mablag’larga ega bo’ladi. Siz bu tasdiq bilan kelishasizmi? Tushuntiring.
10. Narxlarni erkinlashtirish nima uchun zarur? Narxlar qanday yo’llar bilan erkinlashtiriladi? O’zbekistonda narxlarni erkinlashtirish yo’lining xususiyatlari va amalga oshirish bosqichlarini tavsiflab bering.