O`zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari Vazirligi Muhammad al Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti oat fanidan

Raqamli tolali optik aloqa tizimlarining uzatish va qabul qilish traktlari
Raqamli tolali optik aloqa tizimlarining uzatish va qabul qilish traktlari sinxron ishlashi kerak. Sinxronizatsiya TOATning normal ishlashini ta'minlovchi zaruriy shart hisoblanadi. Raqamli TOATda analog signallami raqamli signallarga o‘zgartirish uchun boshlang'ich analog signallar awal diskretlanadi, so‘ng kvantlanadi va kodlanadi. Bu jarayonlar natijasida shakllangan raqamli ikkilik ketma-ketliklari OUz da optik signallarga aylantirilib, optik tolaga uzatiladi. Qabul qiluvchi punktda optik signallardan elektr signallariga o'zgartirilgan raqamli impulslar ketma-ketligi boshlang'ich ko‘rinishda qayta tiklanishi kerak. U normal amalga oshishi uchun raqamli impulslarining vaqt bo'yicha ketma-ketligi va vaqt intervallari, mahalliy taktli ketma-ketliklar bilan mos tushishi kerak. Ikki raqamli ketma-ketliklar uch parametr bo'yicha sinxronizatsiyalanishi mumkin: — tarmoq tuguniga tushish vaqti — t — vaqt bo‘yicha sinxronizatsiya; — interval davomiyligir yoki impulsning ketma-ketlik chastotasi — f —l / r chastotali sinxronizatsiya; — boshlang‘ich fazasi — fazali sinxronizatsiya. Vaqt bo‘yicha sinxronizatsiya masalasi globaldir, lekin agarda barcha tarm oqlar uchun butun dunyo muvofiqlashtirilgan vaqt 34 www.ziyouz.com kutubxonasi xi/mati yoki yagona manba qo‘llanilgan bo‘lsa, yechimini osongina lopadi. Fazali sinxronizatsiya lokal va ma'lum fizik qurilma uchun dolzarb bo‘lsa, fazani avtomatik sozlash tizimlarini ishlatish yo‘li bilan yechimini topadi. Bu sozlash tizimlari boshlang‘ich fazani laktli sinxronizatsiya stabil manbaning boshlang'ich taktiga bog‘lash imkonini beradi. Chastotali sinxronizatsiyalash masalasi bir vaqtda global va lokal bo'lib, buning ustiga murakkab ham. Shuning uchun sinxroni- /alsiya muainmolari ko‘proq chastotali sinxronizatsiya muammolaiiga lalluqli. Quyida faqat chastotali (yoki taktli) sinxronizatsiya va u hilau bog'liq masalalarni ko‘rib chiqamiz. Sliiiiiingdek, TOATda raqamli ketma-ketliklar quyidagi para11n'11l.ii bo'vulia siiixmni/alsiyalanishi kerak: 11* ym lai/M kllai bo'yicha IVcymli/siklli sinxronizatsiya, uiiiii}’. vo <»‘(l<>1 i:.l11111> yu/a)',a kclluadi; mullilVcym/yuqori sikllar bo'yicha — multifreymli/yuqori siklli sinxronizatsiya, uning yo‘qolishi multifreym sinxronizatsiyasiuing yo‘qolishi avariya signalini yuzaga keltiradi; IVeym ichidagi taktlar bo‘yicha - taktli sinxronizatsiya, uning yo'qolishi taktli sinxronizatsiya signalining yo‘qolishi avariya sigualini yuzaga keltiradi. Quyida faqat taktli sinxronizatsiyani ko‘rib chiqamiz: agar raqamli tarmoq lokal bo‘lsa, uning tugunlarida signallarning tarqahsh vaqti farq qilmasligi, tarmoq sodda tuzilgan, yulduzcha tapologiyali bir necha tugunlardan iborat, markaziy tugunda esa umumiy bo‘lgan taktli tarmoq sinxronizatsiyasi manbayi o‘rnatilgan bo‘lishi inumkin. Uning taktlari barcha tugunlarga kechikishlarsiz uzatiladi, ya'ni bunday ideal tarm oqda sinxronizatsiya m uam m olari bo‘lmaydi. Agar, o‘zining sinxronizatsiya manbayiga ega bo‘lgan bir necha bunday tarmoqlar bitta murakkab tarmoqqa birlashsa, u holda muammolar yuzaga keladi. Uning to ‘liq holdagi sinxronizatsiyasi uchun har bir alohida tarmoqlarning taktli sinxronizatsiya manbalarining aniqligi bir xil va yuqori (masalan, 10'11—1 0 12) bo‘lishi kerak yoki bu tarmoq uchun yuqori barqarorli yagona taktli sinxronizatsiya manbayiga 35 www.ziyouz.com kutubxonasi ega bo‘lgan maxsus sinxronizatsiya signallarini tarqalish tarmog‘i (SST) qurilgan bo‘lishi kerak. Agar bu shartlarga rioya qilinmasdan, uzatuvchi va qabul qiluvchi tugunlarda taktli sinxronizatsiya manbalarining chastotalarida farq mavjud bo‘lsa, u holda ma'lum vaqt ichida vaqt intervah xatoliklarining yig‘ilishi yuzaga keladi. Vaqt intervali xatoligi (VIX) raqamli ketma-ketliklar tugunida qabul qihnadigan w-impulsni tushish /„ va ushbu tugunning taktli sinxronizatsiya manbayi tom onidan «-impuls ketm a-ketligini generatsiyalash 4 vaqtlarining farqiga teng. Bu farq taktli interval uzunligi bilan o‘lchanadigan darajaga kelganda sinxronizatsiyaning buzihshi yuzaga keladi. Sinxronizatsiyaning buzilishi mahahiy taktli tarmoq sinxronizatsiyasi (TTS) manbayining nisbiy chastotasini qabul qhinadigan ketma-ketliklar chastotasidan yuqori yoki kichik bo‘hshiga bog‘hq holda, bir impuls (takth interval)ning yo‘qolishi yoki ortiqcha impuls (taktli interval)ning shakllanishidan hosil bo‘ladi. Bu jarayon sirpanish yoki «slip» (slip) deyiladi. Sliplar ovoz va radiosignaharni uzatishda chirs-chirs tovushlarning hosil boTishiga olib keladi, maTumotlarni uzatishda esa aloqaning buzilishiga, ya’ni sinxron maTumotlarni uzatish tarm oqlarida xatohklar sonining oshishiga olib keladi. Bu holda sinxronizatsiya sifati, vaqt intervalining yigTlgan xatoligi taktli sinxronizatsiyaning buzilishiga olib keladigan vaqt yoki sliplar chastotasi (vaqt birligi — minut, soat, sutkada ularning soni) bilan baholanishi mumkin. Murakkab tarm oqni turli aniqlikdagi taym er/m anba/generatorlardan sinxronizatsiyalanadigan, bir necha region/uchastkalardan tuzilishi mumkinligini e’tiborga olib, aniq sinxronizatsiya sifati va umumiy holda xizmat ko‘rsatish sifatini ta’minlash maqsadida standartlarda belghangan me'yorlarga ega boTish muhimdir.

Xulasa
Xulasam shundan iboratki Tolali optik aloqa tizimlarni loyhalashtrishda kerak bo’ladigan optik tolalar va ularni ishlash prispini urgandim. Tolali optik aloqa tizimi liniyasini zichlashtirish usullarini urgandik.

TOAT liniyalarining quyidagi zichlashtirish usullari mavjud: vaqt bo‘yicha, chastota va to‘lqin uzunligi bo‘yicha. Yaqt bo‘yicha zichlashtirish. Bu usulda bir necha informatsion oqimlarni bitta oqimga birlashtirish nazarda tutiladi. Birlashtirish elektrik signallar va optik signallar darajasida amalga oshirilishi mumkin. 1.9-rasmda elektr signallar darajasida vaqt bo‘yicha zichlashtirilgan TOAT liniya traktining tuzilish sxemasi ko‘rsatilgan A va B kirishdan tushayotgan elektr signallarning ikki qism impulslari (TVmanba bo‘lishi mumkin) birlashtiruvchi qurilma (BQ) yordamida vaqt bo‘yicha aniq ketma-ketlikka ega guruhli signalga birlashtiriladi

Foydalanilgan adabiyotlar va sayt ilovalari.

1. 
   http://srcyrl.fibresplitter.com/info/wdm-technology-38353272.html
   
2. 
   http://library.ziyonet.uz/ru/book/download/73294
   
3. 
   https://hozir.org/optik-aloqa-linyalari-zichlashtirish-usullari.html?page=5
   
4. 
   Оптик алоқа асослари: ўқув қўлланма. Г.Х.Миразимова, т.ф.н., доцент Р.И.Исаев масъул мухаррирлиги остида. – ТАТУ, 2006.
   
5. 
   Optik Aloqa Asoslari – N.Yunusov, R.Isayev, X.Mirazimova.