O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
4-§. Davlat organlari turlari 
Davlat organlari turli asoslarga ko’ra tavsiflanadi. 
Kelib chiqish usuliga ko’ra, ular birlamchi va hosila organlarga bo’linadi. Asosiy 
davlat organlari boshqa organlar tomonidan yaratilmaydi. Ular myeros tartibida o’tadi 
(monarxiya) yoki belgilangan tartibga ko’ra saylanadi va saylovchilardan hokimiyat 
vakolatini oladilar. Ularga ijrochi-farmoyish beruvchi organlar, prokuratura organlari va shu 
kabilar kiradi. 
Hokimiyat vakolati hajmiga ko’ra davlat organlari oliy va mahalliy turlarga bo’linadi. 
Hamma mahalliy organlar ham davlat organi bo’lavyermaydi (masalan, mahalliy o’zini o’zi 
boshqarish organi ). Davlat oliy organlari davlat hokimiyatini eng ko’p darajada o’zida 
mujassamlashtiradi va uni davlatning butun hududiga tadbiq etadi. Davlatning mahalliy 
organlari ma’muriy-hududiy birliklar (grafliklar, okruglar, kommunalar, uyezdlar, viloyatlar 
va hokazo)da faoliyat ko’rsatadi, ularning vakolati faqat o’z hududlari doirasida amalga 
oshiriladi. 
Umumiy va maxsus vakolatga ega bo’lgan davlat organlarining faoliyat doirasi keng. 
Ular keng miqyosdagi masalalarni hal etishi mumkin. Masalan, hukumat qonunlarni ijro 
yetar ekan, davlat barcha vazifalarining ijrosida ishtirok etadi. Maxsus (soha) vakolatga 
ega bo’lgan organlar u yoki bu vazifani, muayyan faoliyat turini ijro etishga ixtisoslashadi 
(moliya vazirligi, adliya vazirligi). 
Davlat organlari saylab qo’yiladigan va tayinlanadigan, kollegial va alohida bo’lishi 
mumkin. Davlat mexanizmi, uning oliy organlari tasnifiga bevosita hokimiyatni taqsimlash 
tamoyili ta’sir ko’rsatadi. Unga ko’ra qonunchilik, ijroiya va sud organlari tashkil etiladi. 
Qonunchilik organlari. 
Odatda qonun chiqarish huquqi oliy hokimiyat vakillik 
organlariga tegishli bo’ladi. Ular umumiy «parlament» tushunchasi bilan ifodalanadi. 
Angliya, Kanada, Hindiston va boshqa mamlakatlarda «parlament» tyermini - qonunchilik 
organi ning nomini bildiradi, boshqa mamlakatlarda esa uning nomi o’zgacha. 
Parlamentarizmning taraqqiyoti burjuaziya davlatchiligining shakllanishi va 
taraqqiyoti davriga to’g’ri keldi. Aynan shu paytda uning asosiy vakolatlari doirasi qaror 
topdi: qonunlar qabul qilish, byudjetni tasdiqlash, hukumatga so’rovlar va uning faoliyatini 
muhokama qilish shaklida nazorat etish, ishonch yoki ishonchsizlik bildirish va shu kabilar. 
Ijtimoiy hayot murakkablashgini sayin, odatda, ijtimoiy va ilmiy-texnik taraqqiyot 
jarayonida hukumat rolining o’sishi va parlament rolining pasayishi kuzatiladi. 
Dunyo mamlakatlarining ko’pchiligida parlamentlar yuqori va quyi palatadan iborat 
bo’ladi. Kichik mamlakatlar (Daniya, Finlyandiya) parlamentlari bir palatali bo’ladi. Yuqori 
palata, odatda, demokratik bo’lgan quyi palatani muvozanatlashga xizmat qiladi.