O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 

---

105 
VI bob. DAVLAT MEXANIZMI 
 
Davlat mexanizmi tushunchasi 
Davlatga o’z hokimiyatini amalga oshirish imkonini beruvchi tashkiliy-moddiy kuch 
davlat mexanizmidir. Mexanizm davlatning nimadan tashkil topganligini ko’rsatuvchi 
tarkibiy va predmetli ifodasidir. Aytish mumkinki, mexanizm davlatning doimiy amal 
kshgashi, faoliyatining ifodachisidir. 
Davlat mexanizmi - davlat organlari va muassasalarining davlat hukmini, davlat 
vazifalari va funksiyalarini amalga oshiruvchi yaxlit iyeararxik tizimidir. 
Keltirilgan tavsif davlat mexanizmiga xos bo’lgan quyidagi xususiyatlarni belgilab 
olish imkonini beradi. 
1. U davlat organlari va muassasalarining yaxlit iyerarhik tizimidir. Uning yaxlitligi 
davlat organlari va muassasalari tamoyillarining, vazifalari va maqsadlarining yagonaligi 
bilan ta’minlanadi. 
2. Davlat xizmatchilari (amaldorlar, ba’zan boshqaruvchilar, deb yuritiladi) faoliyat 
ko’rsatayotgan davlat organlari va muassasalari mexanizmning dastlabki tarkibiy qismidir. 
Davlat organlari subordinatsiya va muvofiqlashtirish asoslari bilan o’zaro bog’liqdir. 
3. Davlat hukmining ta’minlanishi uchun u har bir davrning texnik darajasidagi 
majburlash qurol (muassasa)lariga - qurollangan otryadlar, qamoqxonalar va shu kabilarga 
ega bo’ladi. Biron bir davlat ularsiz faoliyat yurita olmaydi. 
4. Mexanizm yordamida hukmronlik amalga oshiriladi va davlat vazifalari ijro etiladi. 
Davlatning funksiyalari va vazifalari o’rtasida bevosita va mustahkam aloqa mavjud. 
Mexanizm davlat funksiyasini bajarish uchun yaratilgan. Davlat organlari va muassasalari 
uning o’zgaruvchan funksiyalariga moslashishi kyerak. Agar jamiyatda sinfiy va milliy 
ziddiyatlardan kelib chiqadigan vazifalar yetakchilik qila boshlasa, shu bilan bog’liq ravishda 
davlat mexanizmining zo’rlash, majburlash organlari birinchi o’ringa chiqadi. 
O’quv adabiyotida davlat «mexanizmi» va «apparati» tushunchalari mohiyati 
jihatidan bir-biriga yaqin deb tushuntiriladi. «Mexanizm» atamasi faqat apparatning 
yaxlitligi, uning amaliy faoliyatga yo’naltirilganligi bilan izohlanadi.