O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

SSSRda davlatning ichki funksiyalari
1. Hokimiyatdan ag’darilgan sobiq ekspluatator sinflar qarshiligini bostirish. To’g’ri, 
ularning bir qismi mehnatkashlar safiga qo’shilib ketdi, qolganlari esa sinfiy kurash siyosati 
asosida, sotsialistik kurashlarga qarshilik ko’rsatayotganlar sifatida jismonan yo’q qilib 
yuborildi. Bugina emas, mehnatkashlar, davlat va jamoat arboblari safidan ham millionlab 
kishilar xalq dushmani, Vatan xoinlari sifatida bu kurashning qurboni bo’ldi. Umuman SSSR 
3
[3]
Бу ҳақда батафсил қаралсин: Черноголовкин Н.В. Теория функций социалистического государства. М.Юрид. 
литература, 1970, 215-bet; Кутафин О.Е. Плановая деятелъностъ Советского государства. М.Юрид. литература, 
1980, 239-bet; Загайнов Л.И. Экономические функции Советского государства. М.Юрид. литература, 1968, 263-
bet; Давлат ва ҳуқуқ, назарияси. Дарслик, Тошкент, 1982, 106-108-betлар ва бошқалар. 

---

101 
mazkur funksiyani «a’lo» darajada bajardi. YAgona sinf diktaturasi oqibati ana shu qonli 
fojialar bilan tugadi. 
2. Sinfiy kurashdan qo’li bo’shagan paytda sovet davlati muhim xo’jalik-
tashkilotchilik ishlarini ham olib bordi. Bunda davlat iqtisodiyotning deyarli hamma 
masalalarini qat’iy rejalashtirish, mablag’ va resurslar bilan ta’min-lash siyosatini va 
amaliyotini olib bordi, xalq xo’jaligini boshqarishda ma’muriy-buyruqbozlik usullari tufayli 
umumiy rivojlanish natijalari ham ancha sezilarli bo’ldi. Ishlab chiqarishda yagona davlat 
bankiga tushgan foydalar hisobiga keng doirada sanoatni, qurilishni, qishlok xo’jaligini 
jiddiy rivojlantirish uchun imkoniyat yaratildi. 
3. Sovet davlati olib borgan madaniy-tarbiyaviy funksiya asosida savodxonlik ancha 
oshdi, ta’lim, san’at, adabiyot va dunyoviy fanlar rivojlandi. Biroq yagona mafkura ta’siri 
ostida tarixiy va milliy hamda umuminsoniy qadriyatlardan foydalanish qat’iy cheklandi. 
4. Davlat mehnat va iste’mol me’yori ustidan nazorat olib bordi hamda aholiga 
boshqa ijtimoiy xizmatlar ko’rsatish bo’yicha tadbirlarni amalga oshirib turdi, ishsizlikka 
barham berildi. 
5. Sotsialistik mulkni qo’riqlash funksiyasi. Uni davlat nihoyatda qattiqqo’llik bilan, 
1932 yilda bu mulkni talon-toroj qilganlik uchun hatto o’lim jazosini joriy yetish, 1947 
yildagi farmon bilan esa uni saqlab qolish bilan olib bordi. Chunki davlat (sotsialistik) 
mulkini qo’riqlash ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning asosi, deb tushunilar edi. Amalda ham 
shunday bo’lgandi. 
6. Davlat rasman fuqarolarning huquq va erkinliklarini qo’riqlash funksiyasini ham 
olib bordi. Biroq millionlab kishilarning qonuniy asoslarsiz yo’q qilib yuborilishi, uzoq 
muddatlarga ozodlikdan mahrum etilishi bunday funksiyaning avj olishiga tamoman zid 
edi. 
7. Sovet davlati tabiat boyliklari va atrof muhitni muhofaza yetish bo’yicha ham 
tashkiliy-huquqiy tadbirlar belgilagan edi. Ammo bunda sezilarli natijalarga hali 
erishilmagandi. Aksincha, sovet tuzumi tabiatga ayovsiz ta-lafotlar yetkazdi.