O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Mazkur davlatlarning ichki funksiyalari 
1. Kapitalistik xo’jalik tizimini va xususiy mulkchilikni muhofaza yetish. Ushbu 
funksiya barcha davlat apparati faoliyatida, huquqiy hujjatlarda o’z ifodasini topadi. 
2. Kapitalistik munosabatlar chuqurlasha borgan sari burjua davlatlari inqilobiy va 
ishchilar harakatini bostirish funksiyasini ham bajarib boraveradi. Chunki ishchilar va 
dehqonlar mavjud tuzumdan norozilik kayfiyatlarini ifodalay boshladi va xususiy 
mulkchilikka, ekspluatatsiyaga qarshi kurash ochdilar. Shunday ekan, burjua davlati 
bunday harakatlarni bostirib kelaverdi. 
3. Butun xalq ommasini davrning hukmron mafkurasi ruhida tarbiyalash. Bu 
funksiyani amalga oshirishda burjua davlati radio, televidenie, matbuot, madaniy-oqartuv 

---

100 
muassasalari xizmatidan keng foydalanadi. 
4. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida kapitalistik munosabatlar monopolistik 
bosqichga kirdi. Monopolizm o’z ta’sirini davlat siyosatiga ham o’tkazdi. Natijada davlatning 
monopolistik kapital manfaatlarini hisobga olgan holda iqtisodiyotni huquqiy tartibga solib 
turish funksiyasi paydo bo’ldi. Bunga ko’ra davlat iqtisodiyotda o’z (sektorini vujudga 
keltirdi. Uzoqqa mo’ljallangan iqtisodiy rivojlanishni rejalashtirish va mablag’lar bilan 
ta’minlash kabi choralarni belgilaydi. Ayni paytda bu davlatlar fan, texnika taraqqiyotini 
ta’minlashga, tabiatni muhofaza yetishga ham befarq emas. 
5. Kapitalistik davlatlar aholiga xizmat ko’rsatish, huquqbuzarlikka va jinoyatchilikka 
qarshi ko’rash, fuqarolar huquqlari va erkinliklarini qo’riqlash funksiyasini ham bajarmoqda. 
Burjua davlatlarining tashqi funksiyalari 
1. Yirik va qudratli burjua davlatlarining o’z mamlakatini mudofaa qilish faoliyati 
dunyodagi butun kapitalistik tuzumni muhofaza qilish funksiyasiga aylandi. Shu maqsadda 
bizning asrimizda jahonning turli mintaqalarida harbiy, iqtisodiy bloklar, hamjamiyatlar 
barpo etildi, mazkur tizimni qo’riqdash butun davlatning umumiy ishi, deb tushunildi. NATO 
buning yaqqol ko’rinishidir. 
2. Ming afsuski, kapitalistik davlatlar faqat mudofaa bilan shug’ullanmadi, balki 
bosqinchilik urushlari siyosatini ham olib borgan. Ularning aybi bilan XX asrning birinchi 
yarmida ikki marta o’ta dahshatli jahon urushi va lokal urushlar olib borilib, o’n millionlab 
insonlar qurbon bo’ldi. Bunda jahonda hukmron bo’lish, boshqa xalqdar boyligini egallash, 
gegemonizm g’oyalariga suyanib ish ko’rilgan. 
3. Er sharida «sotsialistik» deb atalmish davlatlarning paydo bo’lishi va yashay 
boshlashi kapitalizmni qattiq tashvishga soldi, uning mustamlakachilik siyosatiga ketma-ket 
zarba bera boshladi. Shu boisdan ham ular boshqa davlatlardagi inqilobiy va milliy ozodlik 
harakatlarini bostirish funksiyasini ham bajara boshladilar. Hozir zamon o’zgardi, bu 
funksiyaga ehtiyoj ko’p jihatdan kamayib ketdi. 
Bugina emas, kapitalistik davlatlarning ishchilar va inqilobiy harakatdan, sotsialistik 
tuzum xavfidan «tashvishlanishi» etmish yillik davrdan keyin deyarli yo’qoldi. Insoniyat 
ming yillardan buyon tabiiy ravishda taraqqiy yetib kelgan yo’lga qayta kirib kelmoqda. 
Endi o’ylab qarasak, Rossiyada 1917 yildagi Oktyabr to’ntarishi g’ayritabiiy harakat 
bo’lganligi tobora aniq bo’lmoqda. 
To’g’ri, marksizm va sotsializm g’oyalari insoniyat rivojlanishidagi yaxshi hayot ramzi 
sifatida emas, balki millionlab kishilarning ogar turmushi, yaxshi yashash uchun qilgan 
orzu-umidlari natijasida yuzaga kelgandi. Sotsialistik inqilob, prolyetariat diktaturasi ana 
shunday go’zal va boy turmushga olib kelishi tasavvur etilar edi. Lekin bunday bo’lib 
chiqmadi. 70 yildan ortiqroq vaqt yashagan nihoyatda qudratli SSSR mustaqil davlatlarga 
tarqalib, bo’linib ketdi, sotsializm va kommunizm kurash nazariyasi va amaliyoti asrimizning 
90-yillariga kelib barbod bo’ldi. Biroq sotsialistik davlat 1917 - 1991 yshsharda tarixda 
yashadi, qator funksiyalarni ozmi-ko’pmi amalga oshirib keldi
3[3]3
. Ularni qisqacha ko’rib 
o’tmaslik mumkin emas.