O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

XVII bob. HUQUQIY XULQ-ATVOR. HUQUQBUZARLIK VA YuRIDIK 
JAVOBGARLIK 
 
1-§. Huquqiy xulq-atvor 
Huquq - ijtimoiy munosabatlarni tartibga solib, rivojlantirib va qo’riqlab turuvchi 
muhim vosita. Shu bilan birga, bu munosabatlarning o’zi jamiyatda kishilarning xulqi, 
yurish-turishlari va hayotiy faoliyatlarining mahsulidir. Shunday ekan, huquq ijtimoiy 
munosabatlarni tartibga solish vositasi sifatida kishilarning harakatlaridan kelib chiqadigan 
munosabatlarga ta’sir qiladi. 
Jamiyatda kishilarning xulqi turli xil shakllardan iborat bo’lib,uni ifodalanishiga, 
samaradorligiga, motivlariga, maqsadlari va oqibatlariga qarab turlarga ajratish mumkin. 
Shu bilan birga, xulqning barcha ko’rinishlari jamiyatning tizimida ma’lum manfaatlarni, 
yo’nalishlarni, g’oyaviy tomonlarni belgilaydi. Aynan shuning uchun ham, har qanday xulq-
atvor, axloq huquqiy baholashning ob’yekti bo’lib yuzaga chiqadi. Huquq nuqtai nazaridan 
kishining xulqi har xil baholanishi mumkin. Kishilarning ayrim munosabatlari huquqiy 
tartibga solishning doira-sidan tashqarida bo’lishi mumkin, shuning uchun ham bunday 
munosabatlar huquq bilan baholanmaydi va tartibga solin-maydi, ular faqat axloqiy 
jihatdan baholanadi va ijti-moiy normalar bilan tartibga solinadi (Masalan, sevgi, do’stlik 
munosabatlari yoki sportga, musiqaga, san’atga qiziqish va hokazo). Yuridik adabiyotlarda 
va amaliyotda huquq normalari bilan tartibga solinadigan, huquqiy ta’sir etish doirasidagi 
xulqqa ko’p e’tibor qaratiladi. 
Huquqiy xulq-atvor huquq normalariga mos keladigan, yuridik oqibatlarni keltirib 
chiqaradigan, ijtimoiy foydali ahamiyatga ega bo’lgan, huquq sub’yektlarining ongli 
ravishdagi xulqidir. 
Yuridik adabiyotlarda huquqiy xulq-atvor - ijtimoiy foydali, jamiyat va davlat 
tomonidan ijobiy baholanadigan, zarur va istalgan xulq sifatida xarakterlanadi. Mohiyatiga 
ko’ra huquqiy xulqning shakllari huquqni tatbiq etish shakllariga to’la mos keladi, ya’ni 
huquqiy xulq huquq qoidalarining tatbiq qilinishini ifoda etadi va ularning xarakteridan 
kelib chiqib, huquqqa amal qilish, uni bajarish, undan foydalanish va uni qo’llash kabi 
shakllarda namoyon bo’ladi. Huquq qoidalariga amal qilish, yuridik majburiyatlarni bajarish, 
berilgan huquqlardan foydalanish, maxsus sub’yektlar tomonvdan huquqni qo’llash - 
bularning barchasi birgalikda huquqiy xulqning mohiyatini ifodalaydi. 
Huquq nuqtai nazaridan xulq-atvor - 
huquqqa mos keluvchi, yuridik betaraf va 
huquqqa zid keluvchi bo’lishi mumkin. 
Huquqiy xulq-atvor tuzilishiga ko’ra quyidagi to’rtta elementlar birligadan iborat: 
sub’yekt, ob’yekt, sub’yektiv tomon va ob’yektiv tomon.