O’zbekiston respublikas1 oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

/. Maktabgacha pedagogikaning predmeti va uning vazifalari
Insonni har tamonlama barkamol etib tarbiyalash, xalqimizning azaliy orzusi bo’lib, ajdodlarimiz ma’rifat, ma’naviyat va madaniyat qanday qilib yosh avlodga o’rgatish - ularni komillikka etaklash yo’llari, qonun-qoidalarini muttasil izlaganlar. Bu esa pedagogika fanini maydonga kelishiga sabab bo'lgan. CHunki insonni ma’rifatli va ma naviy komillikka erishishi pedagogika fanining etakchiligida amalga oshiriladi.
Pedagogika - grekcha so’z bo’lib, «bola etaklovchi» - manosini bildiradi. Insonlarni ma’rifiy va ma’naviy barkamollikka munosabatlarni o’zgartirib borishi natijasida pedagogika fani xalq orasida o’z mavqeiga ega bo’ldi. SHu tariqa insonni tarbiyalovchi fan sifatida pedagogika dunyoviy fanlar tizimi qatoridan alohida o’rin egallagan. Uning bosh masalasi tarbiyadir. Bundan uch ming villar ilgari Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi «Avesto»da ta’lim-tarbiya masalalariga katta ahamiyat berilgani ho I da, uning ibodatxonalari qoshida maktablar tashkil etilib,


16




kohinlar tomonidan bolalarning ta'lim-tarbiya tizimi ishlab chiqilgan. Bu ta'lim- larbiva tizimi quyidagi tarlibda amalga oshirilgan: diniy va axloqiy tarbiya. jismoniy tarbiya, o'qish va yozishga o'rgatish.
Ota-bobolarimiz azal-azaldan bola tarbiyasiga alohida e'tibor qaratganlar. Imom al-Buxoriy, Iso at-Termiziy. Abu Rayhon Beruniy. Az-Zamaxshariy, Abdurauf Fitral. Abdulhamid - Cho’lpon, Abu Ali Ibn Sino. Alisher Navoiy singari ulug' olimu adiblar, fozilu-fuzalolar ta'lim-tarbiya borasida ko’p asarlar bitganlar. SHarq pedagogikasining asoschilari Abu Nasr Farobiyning «Fozil odamlar shahri», Yusuf Xos Xojibning «Qutadg’u bilig» asari, Alisher Navoiyning «Maxbub ul-qulub»i. Kaykovusning «Qobusnoma»si kabi asarlar bunga dalildir.
Mazkur ta'limiy asarlarda inson shaxsini ma'naviy kamolga etkazish yuksak xulq-odob, ilm-fanni egallash asosidagina amalga oshirish mumkin, degan g’oya ilgari surilgan. Haqiqiy bilimga asoslangan ta'limiy uslub shakllanadi. natijada ta'lim-tarbiya olimlar diqqat markazida bo’ldi.
Farobiy ta'lim-tarbiyaga bag'ishlangan asarlarida inson takomilida ta'lim- tarbiyaning muhimligi, unda nimalarga e'tibor berish zarurligi. ta'lim-tarbiya usul va uslublari haqida fikr yuritilgan. «Fozil odamlar shahri». «Baxt saodatga erishuv to’g’risida», «Ilmlarning kelib chiqishi» kabi maorifiy asarlarida olimning tarbiyaviy qarashlari o'z ifodasini topgan.
Abu Rayhon Beruniyning bilimlarni egallash yo’llari haqidagi fikrlari hozirgi davr»uchun ham dolzarbdir. O’quvchiga bilim berishda ularni zeriktirmaslik, uzvtiylik, izchillik va hokazolarni e tiborga olish kerakligini uqtiradi. Beruniy inson kamolotida uch narsa muhimligini ta'kidlaydi. Bu hozirgi zamon pedagogikasida e'tirof etiluvchi irsiyat, muhit va tarbiyadir.
Ibn Sino insonlarni kamolotga erishishining birinchi mezoni sanalgan bilim egallashga da'vat etadi. Bilimsiz kishilar johil bo'ladi, ular haqiqatni bila olmaydilar, ular etuk bo'lmagan kishilar deydi. Ibn Sino bilim olishda bolalarni engildan og'irga borish orqali bilim berish, olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos bo'lishi, bilim berishda bolani qiziqishi va qobiliyatlarini hisobga olish, о'qitishni jismoniy mashqlar bilan olib borish kerakligini uqtiradi.
Pedagogik fikrni rivojlanishida rus pedagogi K.D.Ushinskiyning pedagogik. nazariy qarashlari «Inson tarbiya predmeti sifatida» degan mukammal asarida bayon qilib berilgan. «Ona till», «Bolalar dunyosi» kitoblari barchaga yaxshi ma lum bo’lib. u ta'limning ko’rgazmaliligi, ongli va uzviy olib borish masalalarini ishlab chiqdi.
Pedagogika fan sifatida rivojlanishida chex pedagogi, olimi YAn Amos Komenskiy (1592-l670)ning hissasi katta bo’ldi. Uning «Buyuk didaktika» asari haqli ravishda pedagogika sohasida yaratilgan birinchi ilmiy asar hisoblanadi. Undan tashqari «Onalar maktabi» degan maktabgacha tarbiya qo’llanmasi va bir qancha kitoblari diqqatga sazovordir. Komenskiy o’zining pedagogik nazariyasida tarbiyaning tabiatga uyg’un bo’lishi to’g’risidagi tushunchani ilgari suradi. Pedagog bolani tarbiyalaganda, bog’bon daraxtning biologik o’sish qonuniyatini hisobga olgani kabi, undagi tabiiy bilish xususiyatlarini hisobga olishi shart, deydi. Komenskiy o’qishga hammaning tortilishini, hamma umumta'lim olishi kerakligini uqtiradi.




«Ta'lim to’g"risida»gi Qonun, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilinganiga qadar ham biz maktabgacha tarbiya to'g’risida fikr yuritib kelganmiz. Bugun esa bu masalaga yangicha yondashmoqdamiz. Zero dasturimiz talablariga asosan maktabgacha ta'lim turi - bolani maklabga tayyorlash bilan birga, uni sog’lom bo'lib o'sishini ta'minlaydi, muntazam ta'lim olishga tayyorlaydi, unda o’qishga intilish hissini uyg’otadi.
Keyingi yillarda maktabgacha ta'lim muassasalarining yangi tarmog’i shakllanib bormoqda. Misol tariqasida oilaviy ta’limning ko'rinishlaridan biri «Xonadon bog’chasi», «Bolalar bog’chasi, boshlang’ich maktab» majmualarini keltirish mumkin. Bolalarga xoreografiya, tasviriy va musiqa san'ati, kompyuter savodxonligini o’rgatuvchi guruhlar soni kundan-kunga ko'payib bormoqda. Bularning hammasi maktabgacha yoshdagi farzandlarimiznj «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablari asosida tarbiyalash uchun shart-sharoit yaratmoqda.
«Ta'lim to’ g^? risida »gi Qonunning 11-moddasi maktabgacha ta'limga
bag'ishlanadi. Maktabgacha ta'lim shaxsni sog'lom va etuk qilib tarbiyalab, maktab ta'limiga tayyorlaydi. Bu ta'lim 6-7 yoshgacha oilada, bolalar bog'chasida olib boriladi.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» hamda «Sog’lom avlod» davlat dasturini hayotga tatbiq etishga yo’naltirish maqsadida «Uchinchi ming yilikning bolasi» tavanch dasturi yaratildi. «Uchinchi ming yilikning bolasi» tayanch dasturida bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash jarayonini quyidagi uch yo’nalishda amalga oshirilishi lozim:

1. 
   Bolalarni jismoniy rivojlantirish. _%
   
2. 
   Bolalarni nutqi va tafakkurini rivojlantirish.
   
3. 
   Bolalarni ma'nan rivojlantirish.
   

2008 yil 28-sentyabrda XTB xay'at yigilishining 10/4 qarori bilan takomillashtirilgan maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo'yiladigan Davlat talablari tasdiqlandi. Bu Davlat talablarini amaliyotga joriy etish zarurati “Bolajon” tayanch dasturini ishlab chiqishga sabab bo'ldi.
YAngi takomillashtirilgan tayanch dasturi maktabgacha yoshdagi bolalarga 4 yonalishda ta’lim tarbiya berish maqsadini ko'zda tutgan:

50. 
    Jismoniy rivojlantirish, o'z-o’ziga xizmat va gigiena.
    

2.Ijtimoiy xissiy rivojlantirish.

3. 
   Nutq, o'qish va savodga tayyorlash.
   
4. 
   Bilish jarayoni, atrof-olam to'grisidagi tasawurlaiga ega bo’lisli va uni anglash
   

Maktabgacha ta'lim pedagogikasi ijtimoiy tarbiya tajribasini sinchkovlik bilan o’rgandi. Bu esa maktabgacha ta'lim muassasalari ishini takomillashtirishga yordam beradi. Quyidagi sxemada maktabgacha ta'lim pedagogikasining predmeti ko’rsatib o’tilgan:


18







Bola tug'ilgan kundan boshlab, uni maktabga borgunga qadar bo’lgan davrda har tomonlama etuk barkamol etib tarbiyalash qonuniyatlarini o’rganish maktabgacha ta'lim pedagogikasining muvzuidir. U maktabgacha ta'lim muassasalari va oilaning tarbiyaviy ta'sir ko’rsatishi birligini. maktabgacha ta'lim muassasasi va maktab ishidlgi aloqadorlikni, bolalami maktabda o’qishga tayyorlashni ta'minlab, ijtimoiy maktabgacha tarbiya sharoitida tarbiya va ta'lim berish ishlarining vazifalarini, tamoyillarini, mazmunini, metodlarini, shakllarini va uni tashkil etishni ishlab chikdi. Maktabgacha ta'lim pedagogikasi pedagogika fanlar tizimida uning ajralmas qismi bo’lib shakllandi.