O’zbekiston republikasi xalq ta’limi vazirligi

Inson psixikasi
Hayvon psixikasi
Kishi xususan o’zi anglagan zaruratga ko`ra – ongli xatti – harakat qilingan qobiliyatiga ega.	Hayvonlar esa sharoit taqazo etgan vaziyatga ko`ra hatti-harakatlarni amalga oshiradi.
Odamning hayvondan ikkinchi farqi uning mehnat quroliarini yaratishga va saqlashga layoqatli ekanligidir	Hayvon qurolni konkret ko`rinib va ta’sir etib turgan vaziyatda yaratadi, ishlatadi va keyin tashlab yuboradi.
Inson psixik faoliyatining uchinchi belgisi –ijtimoiy tajribaning biridan ikkinchisiga o`tkazib turishidir. Turli vaziyatlarda hayvon ham, odam ham individual tajriba orttiradi. Lekin faqat odamgina ijtimoiy tajribani o`zlashtiradi. Kishi psixikasini ko`proq darajada u egallab turgan ijtimoiy tajriba rivojlantiradi.	Turli vaziyatlarda hayvon ham, odam ham individual tajriba orttiradi. Lekin hayvonlar faqat ko`rinib turganlarni idrok etiladigan vaziyat chegaralaridagina harakat qilingani mumkin. U bundan tashqariga chiqishi, shu vaziyatni mavhumlashgan holda aks ettirib mavhum prinsipni o`zlashtirishi mumkin emas. Hayvon– bevosita idrok qilinadigan vaziyat qulidir.
His–tuyg`ularni rivojlantirishda xuddi abstrakt tafakkurning rivojlanishida bo`lgani kabi, voqelikni ko`proq darajada adekvat (mos) aks ettirish vositasi mujassamlashgandir. Shuning uchun his–tuygulardagi tafovut hayvon bilan inson o`rtasidagi to`rtinchi, juda muhim tafovutdir.	Hayvonlarda insonlarniki singari his-tuyg`ular, yuksak hislar bo`lmaydi. Ularda his-tuyg`ular emotsiya tarzida namoyon bo`ladi.Hayvonlarda voqelikni ko`proq darajada noadekvat aks ettirish vositasi mujassamlashgandir.
Inson psixikasining hayvon psixikasidan, eng muhim farqi ularning rivojlanish shart-sharoitlarida ko`rinadi. Inson psixikasining, kishi ongining rivojlanishi ijtimoiy–tarixiy taraqqiyot qonunlariga buysunadi.	Hayvonot dunyosining rivojlanishi davomida psixikaning taraqqiyoti biologik evolyutsiya qonunlariga binoan ro`y beradi.
Kishining xulk–atvori mazkur konkret vaziyatdan abstraksiyalashuvga (mavhumlashishga) va ushbu vaziyat munosabati bilan kelib chiqishi mumkin bo`lgan oqibatlarni oldinroq payqash layoqatiga ko`ra ajralib turadi.	Hayvonlarning konkret amaliy tafakkuri ularni muayyan vaziyatdan bevosita ta’sirotga buysundiradi,

Inson psixikasining hayvon psixikasidan, eng muhim farqi ularning rivojlanish shart-sharoitlarida ko`rinadi. Agar hayvonot dunyosining rivojlanishi davomida psixikaning taraqqiyoti biologik evolyutsiya qonunlariga binoan ro`y bergan bo`lsa, inson psixikasining, kishi ongining rivojlanishi ijtimoiy–tarixiy taraqqiyot qonunlariga buysunadi. (Hayvonlar orasida o`sgan odam bolasi, Maugli, Tarzan, Amola va Kamola)
Inson psixikasi materiya evolyutsiyasining butun jarayoni davomida tayyorgarlikdan o`tdi. Psixika rivojlanishining tahlili bizga ong paydo bo`lishining biologik shart–sharoitlari haqida gapirishimizga imkon beradi. Demak inson–ijtimoiy munosabatlar mahsulidir.
Maymunning odamga, to`daning jamiyatga aylanishiga ta’sir ko`rsatgan muhim omil – bu mehnat faoliyati, ya’ni kurollarni birgalikda yaratish va kullanish jarayonida odamlar tomonidan amalga oshiriladigan mehnat faoliyatidir.
Odam psixikasi bilan eng taraqqiy etgan hayvon psixikasi o`rtasida ham juda katta tafovut mavjud. Masalan, hayvon «tili» bilan odam tilini bir–biriga taqqoslab bo`lmaydi. Birinchidan, hayvon «tili» signal, xabar bersa, inson tili bundan tashqari uz tajribalarini ham bayon qiladi. Ikkinchidan, tafakkurdagi tafovut. Hayvon faqat ko`rinib turganlarni idrok etiladigan vaziyat chegaralaridagina harakat qilingani mumkin. U bundan tashqariga chiqishi, shu vaziyatni mavhumlashgan holda aks ettirib mavhum prinsipni o`zlashtirishi mumkin emas. Hayvon– bevosita idrok qilinadigan vaziyat qulidir. Kishining xulk–atvori mazkur konkret vaziyatdan abstraksiyalashuvga (mavhumlashishga) va ushbu vaziyat munosabati bilan kelib chiqishi mumkin bo`lgan oqibatlarni oldinroq payqash layoqatiga ko`ra ajralib turadi. Hayvonlarning konkret amaliy tafakkuri ularni muayyan vaziyatdan bevosita ta’sirotga buysundiradi, odamning mavxumlashgan holda tafakkur yuritishga bo`lgan qobiliyati uning ushbu muayyan vaziyatga bevosita bog`liqligini bartaraf etadi. Kishi muhitning bevosita ta’sirinigina emas, balki uni hali kutayotgan ta’sirlarni ham qaytarishga qodirdir.