O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

Xalsidsimonlar bosh oilasi
(Chalcidoidae) vakillari ko‘pincha metall rangli 
hasharotlardir. Ko‘proq qismi turli mayda hasharotlarning ichki va tashqi parazitlari 
hisoblanadi. SHiralar va ikki qanotlilar shular jumlasidandir. Ba’zilari tuxumxo‘r, ya’ni 
tuxumlar parazitidir. Masalan, trixogrammaning tur va formalari olma qurti va boshqa 
qator zararkunandalar tuxumlarini kamaytirishda katta ahamiyatga ega.
Chumolilar bosh oilasi
(Formicoidae) turlarga boy gruppalardan biridir. CHumolilar 
jamoa bo‘lib yashaydi. Ular polimorf hasharotlar. Bular orasida qanotsiz ishchi, qanotli 
erkak, urg‘ochi zotlar va yirik boshli ishchilar («soldatlar») ham bor. Besh mingdan ortiq 
turi ma’lum, ular keng tarqalgan, inlarini erga, daraxt po‘kaklari va boshqa erlarga 
qo‘yadi. Hayvon va o‘simlik mahsuloti qoldiqlari bilan oziqlanadi. Chumolilar boshqa 
hasharotlarning, ayniqsa, shiralarning shirin chiqindilarini xush ko‘radi. Ancha taraqqiy 
etgan, ba’zilari boshqa hasharotlarga nisbatan yirtqichlik qiluvchi turlari ham bor. Qisman 
turlari o‘simlikxo‘r bo‘lganligi sababli o‘simlik maysalariga shikast etkazadi yoki ekilgan 
urug‘larini terib oladi. Chumolilar erda inlar qazishi tufayli tuproq hosildorligini 
oshirishda ahamiyati katta. Urmonlarda mezana formali inlar yasaydigan malla chumoli 
(Formica rufa L.) keng tarqalgan turlaridan biridir. U va unga yaqin turlar o‘rmon 
zararkunandalarning kushandalaridir.
Arisimonlar bosh oilasi
(Vespoidae) vakillari bo‘lgan parda qanotlilarda old elka 
yonboshlari orqa tomonidan qanot qopqog‘igacha etib boradi, o‘ynog‘ichlari bir bo‘g‘imli, 
tanasi, odatda, tuksiz, yirik va turli-tuman gruppani tashkil etadi. Qator oilalarga 
bo‘linadi, ulardan ba’zi birlariga hatto bosh oila sifatida qaraladi. 
Asalarisimonlar bosh oilasi
(Apoidea) vakillarining old elkasi qazuvchi arilarniki 
singari halqasimon, lekin tanasi tukli, orqa panjasining birinchi bo‘g‘imi ancha kengaygan 
va gul kukuni yig‘uvchi apparatga – kaftga aylangan. Yosh avlodi asal shirasi va gul 
kukuni bilan boqiladi. Parda qanotlilarning eng yuqori takomillashgan katta gruppasi 
hisoblanadi. Bu gruppa turlari kukun va nektar bilan oziqlanadi. Asalarilar yuqori darajada 
takomillashgan gulli o‘simliklar bilan oziqlangani uchun u eng yuqori darajaga 
ko‘tarilgan. 30 ming atrofida turi ma’lum, jumladan, MDXda 3,5 mingtachasi tarqalgan. 
Biologik jihatdan
yakka yashovchilar, jamoachilar
va
kakkuasalarilar
gruppasiga 
ajratiladi.